1-Ma’ruza. Kirish. Loyixalash bosqichlari. Texnik topshirik (TT) (4 soat)

10-maruza. Mashinalar uzellar va detallarni loyihalash (4 soat)

Reja:

1. 
   Konstruktiv elementlarni unifikatsiyalash.
   
2. 
   Agregatlilik printsipi.
   
3. 
   Kuch sxemasi ratsionalligi.
   
4. 
   Tashkiliy konstruktsiyalar.
   

1.Konstruktiv elementlarni unifikatsiyalash
Loyihalash vaqtida, kompanovkalash jarayonida aniqlangan elementlarni butun konstruktsiyani bir nechta qismlari uchun elementlar nomenklaturasini maksimal kamaytirishga harakat kilgan xolda bir necha bor kayta qo’llashga harakat qilish kerak.
Loyihalashda birinchi navbatda urnatuvchi birikmalar (nominal o’lchami bo’yicha, utkazish turi va aniqlik sinfi bo’yicha), rezbalar ( diametri bo’yicha, rezba kadami va aniqlik sinfi bo’yicha), hlitsali va shponkali birikmalar, maxkamlash detallari va boshqalarni unifikatsiyalashga harakat qilish kerak. Bundan tashqari, agar materiallar markasi nomenkla-turasi kiskartirilsa, yuzalar tozalik sinflari unififikatsiyalansa, galvaniq koplamalar, payvandlash turi va ular choki formasi va x.k. unifikatsiyalansa yanada maqsadga muvofiq bo’ladi.
29 a,v - rasmlarda mashinasozlik uzelini kompanovkalash misoli (bronza vtulka presslangan detalli val) keltirilgan. 29 a-rasmdagi konstruktsiyada urnatuvchi diametrlar uylab tanglangan. Bu erda fakat asosiy diametr 50 to’g’ri tanlangan. Defitsit bo’lgan bronza materialini iqtisod qilish maqsadida konstruktor vtulka devori kalinligini 3,5 mm kabul kilgan, natijada vtulka tashqi diametrida standartdan chetga chiqish xolati yuz bergan, yani 57. Konstruktor val bikrligini oshirish maqsadida urnatiluvchi sheykalar diametrini 3,5 mm.ga kamaytirgan, natijada standartdan chetga chiqish xolati yuz berib, o’lcham 43 ga teng bo’ladi, bu esa chetki rezba M 42 bian tenglashayapti.
29 b-rasmdagi kompanovkada normal o’lcham asosida tashqi vtulka diametri 60 mm, urnatiluvchi birikma diametri 40 mm kabul qilingan. YUqoridagilarga rezba o’lchami M37 kelib chikadi. Bu xolatda o’lchamlarni standartlashtirish, val bikrligini kamaytirishga va bronza vtulkasini og’irligini ortishiga olib keladi. Undan ko’ra ratsional konstruktsiya 11.1 g-rasmda keltirilgan, bunda sheyka diametri 55 mm. qilib kabul qilingan, vtulkani tashqi diametri 60 mm. Va urnatiluvchi birkma diametri 45 mm. kabul qilingan.
29 g-rasmdagi konstruktsichda urnatuvchi dia-metrlar, rezba, shponka diametri va tishalar modulida katta tafovutga yo’l kuyilgan. 11.1 d-rasmdagi konstruktsiyada esa urnatuvchi yuzalar birlashtirilib. Ular soni kamaytirilgan, shponkalar va tishlar moduli unifikatsiyalangan. Kichik tishli g’ildiraklar tishi bikrligi,ularning uzaytirilib oshirilgan. Unifikatsiyalash natijasi 29 – jadvalda keltirilgan. Umumiy xisobda elementlar nomenklaturasi 18 tadan 7 tagacha kiskartirilgan.

29 –rasm. Konstruktsiya elementlarini unifikatsiyalash
Bundan tashqari original detallarni ham maksimal xolatda unifikatsiyalashga erishish kerak. Asosan etiborni tayyorlashda murakkab va juda ko’p kaytariladigan (tishli g’ildiraklar, muftalar, zvenolar va x.k.) detallarga karatish kerak.
Bunga misol uchun 29 a – rasmdagi uzatmada kerakli uzatishlar sonini taminlash maqsadida ikkita turli o’lchamli tishli g’ildiraklarga ega bo’lgan vallar kullanilgan. Berilgan gabaritli pastki tishli g’ildirakni joylashtirish uchun ularni bir-biriga nisbatan joylash-tirib etaklovchi g’ildirak 1 tishlari uzaytirilgan. Bu konstruktsiyada 5 ta turli o’lchamli g’ildiraklar va 2 ta turli vallar to’plami kullanilgan.

Tishlar o’lchamlari tafovutini solishtirish оadvali

2-jadval

Elementlar nomi	29g-rasmdagi konstruktsiya parametri	Soni	29 d-rasmdagi konstruktsiya parametri	Soni	Element nomi	29 g-rasagi konstruktsiya parametri	Soni		29 d-rasmdagi konstruktsiya parametri		Soni
Diametrlar va utkazishlar Diametrlar va utkazishlar	30 P 35A/X 40 A/S 40A/P 42A/S 45A/S 45A/PR 50A/X 55A/PR	1 1 1 1 1 1 1 1 1	35 P 40 A/X 45 A/S 50A/PR	2 2 2 2	Rezbalar M25 M37			1 1		M30		2
					SHponka-lar mm.	6 8 10	1 3 1		8		1
					Tishlar moduli, m	4 5 6	1 1 1		5		1
						hammasi	18				7

30 b-rasmda kelitirilgan konstruktsiyada pastki gildi-raklar 2 diametri shunday tanlanganki, ularni bitta g’ildirak o’lchamiga keltirilgan (1). Uzatishlar sonini saklab kolish uchun esa yuqorigi g’ildirak 3 diametri kattalash-tirilgan. O’zgartirishlar natijasida tishli g’ildiraklar turi uchtagacha (1-3) kiskartirishga , vallar sonini esa bitta-gacha (4) kiskar-tirishga erishildi.

30-rasm. Uzatmada detallarni unifikatsiyalash