|
1-maʼruza: Kirish. Аsosiy tarif va tushunchalar.
Reja:
1. Fanga kirish. Аvtomatlashtirish nazariy asoslari.
2. Аvtomatlashtirish turlari.
3. Oʼlchov asboblarining metrologik xarakateristikalari
Texnologik jarayonlarni nazorat kilish va avtomatlashtirish sistemalari texnika tarakkiyotining asosiy yunalishlaridan biri bulib, u ishlab chikarish samaradorligini oshirish, maxsulot sifatini yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish, mexnat sharoitini yaxshilash va atrof muxitni muxofaza kilish uchun xizmat kiladigan asosiy omil xisoblanadi. Ozik-ovkat va kimyo texnologiyasi soxasi uchun yukori malakali kadrlar tayyorlashda “Muxandislikda avtomatlashtirish va dizayn” fani katta axamiyatga ega. Bu fan talabalarga uz ixtisosliklarini nazariy jixatdan chukur egallashga, ularning muxandislik bilimlarini mustaxkamlashga, ishlab chikarish samaradorligini kaysi yul bilan oshirish va texnologik jarayonlardan unumli foydalanishi mumkinligini kursatadi. Bugungi kun muxandislari yangi texnika va texnologiyalardan foydalanishga, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sistemalarini keng joriy etishga, ishlab chikarishi zaxiralarini aniklash va jadallashtirishga kodir bulishlarni kerak.
«Muxandislikda avtomatlashtirish va dizayn» fani texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshkarishi nazariyasi va printsiplari xakidagi fandir. Texnologik jarayonni boshkarish - texnologik jarayonga taьsir utkazib uni belgilangan rejimda ishlashini taьminlash demakdir.
Boshkarilayotgan ishlab chikarish jarayoni obʼekt deyiladi. Boshkarishda
ishlatilayotgan texnik kurilmalar majmui va unda ishtirok etayotgan personali obьekt bilan birgalikda boshkarish sistemasi deyiladi.
Boshkarish jarayoni kuyidagi funktsiyalar yigindisidan iborat:
- ishlab chikarish jarayoni (obʼekt) xolati xakida maьlumot olish;
- olingan maьlumotni kayta ishlash;
- obьektga kursatma berish.
Texnologik jarayonlarni boshkarish sistemasi odam-operator ishtirokiga
karab kuyidagi boshkarish sistemalariga bulinadi:
- kul bilan masofadan boshkarish. Bunda maьlumotlarni kayta ishlash operator
tomonidan bajariladi.
- avtomatlashtirilgan boshkarish sistemasi. Bunda operator boshkarish
sistemasida fakat aloxida funktsiyalar bajaradi.
- avtomatik boshkarish sistemasi. Boshkarish jarayoni odam ishtirokisiz
bajariladi.
Аvtomatik sistemalari ichida avtomatik rostlash sistemalari keng
tarkalgan. Аvtomatik rostlash sistemalari obьektning texnologik parametrlarini belgilangan kiymatda ushlab turish uchun xizmat kiladi.
Texnologik jarayonlar va uni boshkarish buyicha asosiy tushunchalar:
♦ Jarayon-biror obьekt xolatini ketma-ketlik bilan almashishidir.
♦ Ishlab chikarish jarayoni-biror maxsulot ishlab chikarishga yunaltirilgan,
bir-biri bilan boglangan jarayonlar tuplamidir.
♦ Texnologiya-ishlab chikarishda maxsulot yoki material, xom-ashyo olish yoki
kayta ishlash usullar tuplami. Texnologiya kam mexnat, vakt va xom-ashyo
sarflab, yukori effektli va iktisodli ishlab chikarish jarayonini
belgilaydi.
♦Texnologik jarayon-belgilangan texnologiya bajarilishini taʼminlaydigan ishlab chikarish jarayonini bir kismidir.
♦ Sistema-uzaro boglangan elementlar tuplamidir.
Ishlab chikarish jarayoni yoki uni biror kismi avtomatlashtirish obьekti
bulishi mumkin. Аvtomatlashtirishdan maksad yukori effektli boshkarish
sistemasini tashkil etishdir.
Аvtomatlashtirish sistemalari – funktsiyasi, avtomatlashtirish darajasi,
boshkarish algoritimi va baza elementi buyicha klassifikatsiyalanadi.
Funktsiyalari buyicha: nazorat, signalizatsiya, ximoya, rostlash va boshkarishga
bulinadi.
Muammoli savol (MS). Аvtomatik nazorat, signalizatsiya va ximoya
tizimlariga tushuncha bering va misollar keltiring.
Аvtomatlashtirish darajasi buyicha: tulik bulmagan, kompleks va tulik
avtomatlashgan sistemalarga bulinadi. Boshkarish algoritimi buyicha: normallashtiruvchi, dasturli rostlash, kuzatuvchi va mantikli dasturli boshkarish sistemalarga bulinadi. Baza elementlar buyicha: elektrikli, gidravlik, pnevmatik va kombinatsiyalashgan sistemalarga bulinadi. Аvtomatlashtirish vositalari uzlarining funktsiyalari buyicha 4 ta gruppaga bulinadi:
1. Texnologik obьekt xolati xakida informatsiya oluvchi vositalar-sezgir
elementlar, ishlab chikarish registorlari, analizatorlar va boshkalar.
2. Texnologik obьekt xolati xakidagi informatsiyani uzgartkichlar-signal va
kod uzgartkichlar, teleulchov va telesignalizatsiya moslamalari.
3. Informatsiyani saklovchi va kayta ishlovchi, boshkarish signalini vujudga
keltiruvchi priborlar-EXM sistemalari, mikroprotsessor-lar, zadatchiklar varostlagichlar.
4. Boshkarish signalini kabul kiluvchi va kursatmani bajaruvchi vositalar-
elektrikli, gidravlik, pnevmatik bajaruvchi mexanizmlar.
Nazorat savollari
1. Texnologik jarayonlarni boshkarish sistemalarining ishlab chikarishdagi
axamiyati va vazifalari nima ?
2. Аvtomatik boshkarish jarayoni kanday funktsiyalar yigindisidan iborat ?
3. Texnologik jarayonlar va uni boshkarish buyicha asosiy tushunchalarni
aytib bering.
4. Boshkarilayotgan parametrlarni kanday xarflar bilan belgilanadi ?
5. Аvtomatlashtirish vositalari sxemalarda kanday shartli belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
