3-maъruza buyuk mutafakkir olimlarining taъlim tizimiga falsafiy karashlari

3-MAЪRUZA BUYuK MUTAFAKKIR OLIMLARINING TAЪLIM TIZIMIGA FALSAFIY KARAShLARI

1. Buyuk mutafakkir olimlarning taqdim tizimidagi falsafiy qarashlari. "Avesto" va "Kurьon Karim "da ustoz-shogirdlik munosabatlari xakida 2. Shark mutafakkirlari va donishmandlari ma'naviy meroslarida mudarrislarni tanlash va mudarris maxorati xakida. Shark mutaffakkirlari Abu Nasr Forobiy, Al Xorazmiy, Abu Rayxon Beruniy va Abu Ali ibn Sinolarning pedagogik faoliyat xakida fikrlari.

Hozirgi kunda madaniy rivojlanish milliy ma'naviy merosimizni chukur o‘zlashtirish, boshka xalklar, mamlakatlar madaniyati fani, falsafasi kuklaridan bahramand bo‘lish va shu asosda milliy madaniyatimizning umumjaxon madaniyatining yutuklari bilan doimo boyib borishiga erishish nixoyat muhimdir.

Dars berishning didaktik printsiplarini oydinlashtirishda, pedagogika fanining ilmiy asoslarini yaratishda kuyidagi olimlar ko‘p zaxmat chekishgan. Zaxmatkash olimlar nomlarini bayon etishdan oldin didaktik jarayon, didaktik so‘zlari nima degan savolga javob berish kerak. Taьlim berish jarayonida pedagog va o‘kuvchining xarakatlari bir butun bulib

birlashadi, mana shu jarayonni didaktik jarayon deb ataladi. Dilaktik jarayon

bilim berish va bilim kabul kilishning xamoxang tizimidir.

Didaktikaa nasixatnoma bo‘lib, u pedagogikaning ta'lim va

mazmuni, umumiy metod va shakllari xakidagi bo‘limi. Didaktik 1. Didaktikaga ond, didaktik printsiplarga asoslangan

Masalan biron bir asar yoki boshka hisoblanadi. 2. Ibrat buladigan, o‘git-nasixat beradigan tushuncha tushuniladi.

Ushbu yo‘lda zaxmat chekkan pedagoglar katorida avvalo, Shark ta'limi Durdonalarini yaratgan buyuk allomalar: Forobiy, Al-Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino va boshkalarni sanash mumkin. Buyuk Ibn Sino ta'lim to‘g‘rsida shunday degan: "Tar istasang, o‘rgatmokka so‘zi kamol: Erkalatib ovoz chikar xar xil Mukom". (Ibn Sino, "Donishnoma". 112 bet).

Texnika soxasi bo‘yicha pedagogikaga oid ilmiy-tadkikot ishlarini olib borishda kuyidagi yo‘nalishdagi manzularni ya'ni texnik kobiliyatlarni shakllantirish; konstruktiv texnik masalalar yechimini topish, texnik tafakkurni urganish kabi sohalarda zahmat chekkan pedagog olimlar: Kudryavtsev, Borkova, Djons va Kasparskiyni va O‘zbekistonda ushbu yo‘nalishda ish olib borgan o‘zbek olimlari Ivanov, Davletshin va boshkalarni ko‘rsatish mumkin. Keyingi vaktlarda mashinalar ishlab chikarishda, korxonadagi ishlab chikarishning murakkab tizimida "Inson va texnika", oralaridagi uzaro boglanishni topishga karatilgan ilmiy ishlarga katta axamiyat berilmokda. Inson va texnika faktorlarini o‘ziga mujassamlashtirgan mashinalarni: ekzotikaga oid, ergotexnikaga oid, "Inson mashina" tizimi; "inson-texnika" mashinalari deb atashgan. Majur tizim ustida ish olib borgan olimlar katoriga Lomov, Zabrodin, Akoff, Emeri va boshkalarni ko‘rsatish mumkin.

Aytish kerakki, zamon standartlari na kvalifikatsiya f talablariga munofik muxandis xodimlarni tayerlash va takom kashtirishga karatilgan psixologiya va pedagogikaga oid adabiyotlar taxlili maxsus texnika fanlarining tashkiliy-uslubiy va nazariy metodologik asoslari texnika fanlaridan ukuk mashkulot-larini o‘tkazishning uziga xos tashkiliy asari zamonaniy talablari oydinlashtirilmaganligi, texnika fanlaridan dars utishla didaktik vositalarni unumli qo‘llash, foydalanishining optimal shartlari aniklanmaganligi oldindan ma'lum.

Texnika fanlaridan yaratilgan didaktik adabiyotlar tahlili, osiy logi pedagogik va psixologiya muammolarning so‘nggi yechimida texnika fanlari metodologiyasiga oid masalalar yetarli tadkik etilmaganligini, shuning uchun ularni tadkik kilish kerakligini kursatmokda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan istar korxonalarning zamonaviy kompьyuter texnologiya bilan jixozlani kompьyuter tarmoklari bo‘yicha qo‘shma korxonalarning tuzilishi va ularning ishga tushirilishi, fan va texnikaning rivojlanib borishi, ularda ishlaydigan mutaxassislarning xar tomonlama bilimdon va yukori bulishini takogo etmokda.

Texnika fanlarining metodologiyasini yaratishda quyidagi muammolar mavjud O‘zbekiston Respublikasida OTni kayta kurish "Kadrlar tayyorlash

buyicha milliy dastur (konun) asosida jahon andozasi talablariga mos

tushuvchi mutaxassis xodim)larin tayyorlash;

-mutaxassislar tayyorlashdagi sifatni oshirish;

mutaxassis tayyorlashda kup pogonali ta'lim tizimiga utib, 4 yil davomida fundamental fanlar bo‘yicha ta'lim berib, bakalavr va boshka mutaxassislar tayyorlash

- tadkikot kilinayotgan mutaxassislikka xos, dunyo ta'lim ana talablariga mos tushunchi taьlim standartlarini ishlab chiqish va ularni xayotga tatbik etish

- oliy ta'limda ukitishning ko‘p boskichli tizimiga o‘tish uchun zarur bo‘lgan ukitishning tashkiliy metodikasini na pazariy metodolog lab chikish va soxalarga xos adabiyotlarni yaratish va bosh Mustakillik davrida falsafiy merosni o‘rganilishining uziga xos Xususiyatlari.

Markaziy Osiyo xalklari falsafiy merosini o‘rganish buyicha olib borilgan ilmiy tadkikotlar. Markaziy Osiyolik mutafakkirlarning tavalludlarining utkazishga bagishlangan tadbirlar. Falsafiy merosin urganish buyicha ishlab chikilgan yangicha yondashuvlar. Tasavvuf, so‘fiylik taьlimotlariga oid olib borilgan tadkikotlar

O‘zbekiston Respublikasining Birinchi prezidenti I.A.Karimov asarlarida falsafa fani va soxalarining rivojlantirilishi. Falsaf ilmiy-tadkikot ishlarining olib borilishida O‘zbekiston Respub Falsafa va xukuk instituti, Shark ko‘lyozmalar instituti, O‘zbekiston Milliy universiteti falsafa fakulьteti, O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati

O‘zbekiston faylasuflari jamiyati faoliyatining urni. Markaziy Osiyoda madaniyat rivoji. Zardushtiylik diniy falsafiy taьlimotining paydo bo‘lishi. «Avesto» zardo‘shtiylik ta'limotining yozma manbai.

Islomning Markaziy Osiyo va yakin Sharq mamlaktlariga yoyilishi.

VI asr oxiri VII asr boshlarida ya'ni islom dinining vujudga kelishi. Arab kabilalari o‘rtasidagi markazlashtirishga intilish xarakatlari. Islom dini asoslarining mukaddas kitoblar kurьon va hadislarda bayon etilishi Kurьonga va boshka diniy manbalarga asoslangan holda aqidalar va shariat konunlarining ishlab chikilishi. Islomning asosiy yo‘nalishlari okimlari va maxzablari, Shianing mustakil okim sifatida VII asr oxiri VIII asrning birinchi yarmida shakllanishi, uning mafkurasi.

Shark uygonish davri va uning xususiyatlari. Xorazmda «Majlis ul- Ulamo» (Olimlar majlisi Ma'mun akademiyasi)ning tashkil etilishi va tabiiy-ilmiy ilmlarning rivoji. Muhammad ibn Muso Xorazmiy, Axmad Fargoniy, Abu Rayxon Beruniy, Ibn Sinolar tabiiy-ilmiy karashlarining dunyokarashidagi axamiyati.

Markaziy Osiyoda mustakil davlatlarning vujudga kelishida xalk -xarakatlarining o‘rni. Abu Nasr Forobiy (873-950 yy.). Forobiy ontologik karashlarining goyaviy ildizlari. Forobiy ontologik kosmologik ta'limotida panteizm na neoplatonizm goyalari. Fanlar tasnifi. Bilishda sezgi va tafakkurning roli va munosabati xakida. Forobiy mantikiy karashlarining metodologik axamiyati. Forobiy urta asrda sotsiologik - asoschisi. Xukmronlik shakllari. Davlatning kelib chikish taьlimot sabablari. Orzudagi jamoa va uning hukmronlik usuli. Inson hayotining mazmuni va baxt saodatga erishuv vositalari. Forobiy dunyokarashining kelgusidagi ijtimoiy fikr tarakkiyotiga ta'siri.

Beruniy o‘rta asrning komusiy olimi. Beruniy tabiiy-ilmiy karashlarining ilmiy va dunyokarash axamiyati. Beruniy fan tarixchisi Beruniy ontologik qarashlarining dialektik mohiyati. Kosmologik va kosmogonik ta'limotida ilmiylik an'analari. Beruniy dunyokarashida dialektika unsurlari. Ikki xil xakikat masalasi. Beruniy sotsiologik karashlari. Odamning kelib chikish tarixi. Jamiyat tarakkiyotida geografik muxitning axamiyati xakida. Karmatlar xarakatiga munosabat. Beruniy axlokiy karashlarining insonparvarlik moxiyati. Oila va nikoh masalasi.

Abu Ali ibn Sino (980-1037)ning xayoti va ilmiy merosi. Ibn Sino ontologik ta'limotida neoplatonik unsurlar. Ishrokiya (iloxiy nurlanish) falsafasi. Moddiy olam tuzilishi va rivoji haqidagi ta'limot va unda dialektika unsurlari. Kosmologik Taьlimot. Borlikdagi sababiy boglanishlar xakida. Ibn Sino gnoseologik karashlari. Mantik va uning bilishdagi o‘rni masalasi. Fanlar tasnifi. Ibn Sino jamiyat va davlat xakida. Insoniyatning jamiyatda tutgan o‘rni xakida. Axlokiy karashlar va ularning insonparvarlik moxiyati. Ibn Sinoning pedagogik qarashlari.