1-Ma’ruza Hozirgi o`zbek adabiy tili” fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Hozirgi o’zbek adabiy tilining ijtimoiy ahamiyati

3. Singarmonizm: 1) qadimgi turkiy til va eski o’zbek tilida singarmonizm (so’z tarkibidagi o’zak va qo’shimchalarda unlilarning uyg’unlashuvi) mavjud bo’lgan. Qiyos qiling: keldүk ("kel" dagi "e" - old qator, ingichka unli + "-dүk" dagi "ү" ham old qator, ingichka unli) va barduk ("bar"dagi "a" - orqa qator, yo’g’on unli+ "-duk" dagi "u" ham orqa qator yo’g’on unli). Bu misollardagi unlilar til garmoniyasi qonuniyati asosida uyg’unlashgan. Kelip va kөryp so’z shakllarining birinchisida ("kel+ip"da) o’zak va qo’shimchadagi unlilar lablanmagan, ikkinchisida ("kөr+үp" da) esa o’zak va qo’shimchadagi unlilar lablangandir. Demak, ikkinchi misolda unlilar lab garmoniyasi qonuniyati asosida uyg’unlashgan; 2) hozirgi o’zbek adabiy tilida singarmonizm o’z mavqeini ancha yo’qotgan. Qiyos qiling: koηlүηүz (eski o’zbek tilida) – ko’nglingiz (hozirgi o’zbek adabiy tilda), kөrүp (eski o’zbek tilida) – ko’rib (hozirgi o’zbek adabiy tilida) kabi.

Izoh: singarmonizm qonuniyati hozirgi paytda qipchoq va o’g’uz dialektlariga mansub o’zbek shevalarida saqlangan: olgan (adabiy tilda)-alg’an (qipchoq lahjasi shevalarida), borgan (adabiy tilda) – barg’an (qipchoq lahjasi shevalarida), kelgan (adabiy tilda)-kelgәn (qipchoq lahjasi shevalarida), o’ttiz (adabiy tilda) – ottuz (qipchoq lahjasi shevalarida), uyimga (adabiy tilda) - YyYmә (o’g’iz lahjasi shevalarida) kabi.