1-Ma’ruza. Fanning rivojlanish tarixi. Elektr yuritmaning mexanikasi, elektr yuritma tarkibidagi motorlarning tavsifi va elektr mexanik xususiyatlari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.Elektr yuritmaning vazifalari va unga qo‘yiladigan  

talablar 

Elektr  yuritma,  ishlab  chiqarish  mashinasining  ijro  organiga  mexanik  energiyani 

keltirib  berib, uning harakatini xosil qiladi.  Shuning uchun,  EYu  ga  qo‘yiladigan 

talablar  IO  larning  harakat  yo‘nalishi  va  uni  ko‘rsatgichlarini  o‘zgarishiga 

qo‘yiladigan talablardan kelib chiqadi.1.1 jadvalda hozirda mavjud bo‘lgan asosiy 

texnologik  jarayonlar  va  ishlab  chiqarish  mashinalari  to‘g‘risidagi  ma’lumotlar 

berilgan (1 va 2-ustunlar) 

4.O‘zgartiruvchi 

qurilma  

 

 

Boshqariladigan 

to‘g‘rilagich; 

o‘zgaruvchan  tok  kuchlanishi  va 

chastotasini 

o‘zgartkichlari; 

kuchlanishni 

impuls 

o‘zgartkichi; 

invertorlar 

5.Boshqarish 

qurilmasi 

Knopka, 

boshqarish 

kaliti; 

rostlagich(regulyator); 

boshqaruvchi 

xisoblash  mashinasi;  rele;  kontaktorlar; 

kuchaytirgich;  logik  elementlar;  faza 

detektori. 

6.Elektr  energiya 

manbai 

Sanoat chastotasidagi bir fazali yoki uch 

fazali 

o‘zgaruvchan  tok  tarmog‘i; 

o‘zgarmas  tokning  sex  tarmog‘i; 

akkumulyator 

batareyasi; 

dizel-

generator qurilmasi; quyosh batareyasi. 

---

Elektr  yuritmaga  talablar  va  ular  bajaradigan  funksiyalarini  aniqlash 

maqsadida  ushbu  misollarni  ko‘rib  chiqamiz.  Ishchi  mashina  va  mexanizmlarni 

ishlashi  uchun  ularning  ijro  organlariga  yuritmadan  mexanik  energiya  keltirilgan 

bo‘lishi  kerak,  shu  hisobga  esa  ularning  xarakati  amalga  oshiriladi.  Ushbu 

xarakatning xarakteri turlicha bo‘lishi mumkin. Aylanma bir yo‘nalishdagi (nasos 

yoki ventilyator parraklari, frezer dastgoxining frezasi) va reversiv (prokat stanining 

valigi,  tokarlik  dastgoxining  shpindeli),  ilgarilama  bir  yo‘nalishdagi  (transporter 

tasmasi,  konveyer  zanjiri)  va  reversiv  (randalash  dastgoxining  stoli,  ko‘taruvchi 

mexanizmlar) shuningdek qaytalama ilgarilama (tebranish mexanizmlari, presslar). 

Ba’zida  bu  xarakatlar  bir  necha  teksilikda  amalga  oshirilishi  mumkin  -  radio 

teleskop antennasi, robot va monipulyatorning "qo‘li", ekskovator kovshi. 

Ko‘pgina  mashina  va  mexanmlar o‘zlarining  ishlash  mobaynida  ijro organi 

xarakatining  nafaqat  yo‘nalishini,  balki  tezligini  ham  o‘zgartirishini  talab  qiladi. 

Shunday qilib, prokat stani valiklarining burchak tezligi, prokat qilinayotgan metall 

profiliga  boliq  ravishda  turlicha  bo‘lishi  kerak.  Shuningdek,  metallarni  qayta 

ishlovchi  dastgoxning  qirqish  instrumenti  yoki  stolini  keltirish  tezligini,  qayta 

ishlanayotgan detal materialining qattiqligi, uning tuzilishi va qirquvchi instrument 

chidamliligiga bog‘liq ravishda o‘zgartirilishi kerak bo‘ladi. Ko‘pchilik ko‘tarish - 

transport  mashinalari  -  kranlar,  liftlar,  ko‘tarish  kranlari  -  ijro  organlarining  aniq 

to‘xtatishini  ta’minlash  uchun,  ularning  tezligi  oldindan  kamaytirilgan  bo‘lishi 

zarur.  

Elektr yuritmaga, yana bir muxim talab, ijro organi xarakat tezligini berilgan 

aniqlikda  ushlab  turish  bilan  bog‘liqdir  (metall  qirquvchi  dastgoxlar,  sinovchi 

stendlar, prokat stanlari va boshqalar). 

Yuritma tomonidan ta’minlanadigan va ijro organlarining xarakati xarakteriga 

qo‘yiladigan yuqorida ko‘rsatilgan talablar ‘am 1.1 jadvalning 3-ustunida berilgan. 

 

EYu  ijro  organlari  harakatini  tapmin  etish  bilan  birgalikda  texnologik 

jarayonlar va operatsiyalarni  avtomatlashtirishning  turli  vazifalarini  xam bajaradi. 

Shuning uchun 1.1- jadvalning 4 ustunida, yuritma uchun tez-tez vujudga keladigan 

va xal qilinadigan, shu bilan birga keng tarqalgan vazifalari xam ko‘rsatilgan. Ushbu 

vazifalarning 

doirasi 

juda 

xilma 

xildir. 

Ularning 

ko‘pchiligi 

faqat 

avtomatlashtirilgan  elektr  yuritmani  (unda  elektronika,  avtomatika,  elektro-

mexanika  va  elektr  mashinasozlikning  eng  so‘nggi  yutuqlaridan  foydalanilgan 

‘olda) qo‘llash orqali xal qilinishi mumkin. 

Elektr  yuritmaga  qo‘yiladigan  funksiyalardan  yana  biri,  texnologik 

qurilmalarning  ishlashda  ximoya,  blokirovka  va  signallashtirishni  ta’minlashdir. 

Buning uchun, elektr yuritma tuzilmasiga, operatsiyalarni noto‘g‘ri ketma-ketligini 

yoki operatorning xato xarakatlarini oldini oluvchi va ijro organlarining xarakatini 

chegaralashni, mashina yoki mexanizmning, xalokatli xolatlarda to‘xtatishni amalga 

oshiruvchi mos ravishdagi elementlar va qurilmalar kiritiladi