1-ma’ruza: Elektr mashinalar haqida umumiy ma’lumot

Induktiv EMO’ da cho’lg’am (oqim ilashishi) induktivligining o’zgarishi hisobiga, sig’im EMO’ larda esa sig’im o’zgarishi hisobiga energiyaning elektromexanik o’zgarishi yuz beradi. Iduktiv-sig’imiy EMO’ larda induktiv va sig’im mashinalarning elektr zanjirlarini va harakatlanuvchi qismlarini bitta elektromexanik sistemada oddiy o’zlarining umumiy bo’lishi yuz beradi (1.16-rasm)

.

13. 
    rasm. Eletromexanik o’zgartirgichlarning sinfi.
    

G
Induktiv (magnit maydon)


sigim (elektr maydon)


Induktiv- sig’imiy (elektromagnit maydon)


archi EMO’ning elektr ishchi maydonida oldin induktivlik paydo bo’lsada, ular sanoatda tatbiqini xuddi kuch EMO’ lardek topa olmadi. Magnitlanish va pezo-elektro effektdan foydalanish vaqtida induktiv-sig’imiy EMO’larni yaratishda urinishlar qilingan.
Barcha turdagi induktiv mashinalarini manbasiga qarab o’zgaruvchan va o ’zgarmas tok mashinalariga bo’lish mumkin.
O’zgaruvchan tok mashinalari sinxron va asinxron (sinxron emas), o’zgaruvchan tok kollektorli mashinalari va transformatorlarga bo’linadi.
Sinxron mashinalarda rotorning aylanishlar tezligi ro_r va magnit maydonning aylanishlar tezligi ro_s bir-biriga teng .
Asinxron motorlarda rotorning aylanishlartezligi va magnit maydonning aylanishlar tezligi teng emas: Q_r ^ro_s . Bunda Q_r magnit maydonning aylanishlar tezligidan katta yoki kichik bo’lishi mumkin. Rotorning aylanishi va statorda magnit maydonining yo’nalishi qarama-qarshi bo’lishi mumkin.
O’zgaruvchan tok kollektorli mashinalari rotor va stator cho’lg’amlari ulangan kollektorning fazalar soni va chastotasini mexanik o’zgartirgichlar borligi bilan sinxron va asinxron mashinalardan farq qiladi.
Transformatorlar esa elektr energiyani eletromagnit o’zgartirgichlaridir. Ularda elektr energiyaning mexanik energiyaga aylanishi va teskari o’zgarishi yuz bermaydi, uning o’rniga esa elektr energiyani bir turdan boshqa turga aylantirib beradi. Transformator shunday vazifani bajaradiki, bunda cho’lg’amlar bir-biri bilan deyarli joyini almashtirishi mumkin emas.
Elektr mashinalari ish rejimiga ko’ra generator va motorlarga bo’linadi.