1-ma’ruza. Boshqaruv psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari Reja

1-ma’ruza. Boshqaruv psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari


Reja:

1. 
   Hozirgi vaqtda boshqaruvning psixologik talqini, mohiyati.
   
2. 
   Fanni o’qitishning maqsadi.
   
3. 
   Boshqaruv psixologiyasidagi asosiy tamoyillar
   

1.Hozirgi vaqtda boshqaruvning psixologik talqini, mohiyati.

So’ngi yillarda inson omiliga e’tiborning ortib borshi va ilm-fanning rivojlanish munosabati bilan boshqarish psixalogiyasi masalasiga ham qiziqish kuchaydi. Shu asosida psixalogiyaning maxsus bo’limi – Boshqarish psixalogiyasi paydo bo’ldi .Boshqarish psixologiyasi psixologiyaning bir tarmog’I bo’lib, u o’z navbatida boshqaruv faoliyati bilan bo’g’liq bo’lgan muamolarni samarali tashkil etish va birgalikdagi faolyatini amalga oshirishning psixologik mezonlarini o’rganadi.

Boshqarish muamolari psixologiyadan tashqari, yana boshqa fanlar tomonidan ham o’rganiladi. Bular tarix,iqtisod,falsafa huquqshunoslik va boshqa fanlar. Bu fanlar o’ziga hos tomonidan o’rgansa, psixologiya esa sof psixalogik tomonidan o’rganadi.
Boshqaruv tushunchasining paydo bo’lishi jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog’liq holda amalga oshadigan jarayondir. Boshqaruv ilmining mazmun va mohiyati kishilar yoki jamoa mehnat faolyatini bir joyga nomlash, boshqarish bilan bog’liqdir. Jamoa yiriklashgan sari boshqaruvning vazifalari murakkablashadi. Boshqaruv jarayoning murakkablashuvi boshqaruv ilmidan foydalaninsh zaruriyatini keltirib chiqaradi. Boshqaruv ochiq va murakkab tizim bo’lib, u ikki qismdan yani obekt va sub’ektdan iborat bo’ladi.
Boshqaruv psixalogiyasini o’rganuvchi ob’ekti va sub’ekti alohida shaxsdir. Ularning psixologik xolatlari, ulardagi ayrim jarayonlar va vazifalar boshqaruv ob’ekti deb aytiladi.
Boshqaruvning sub’ekti o’rganilganda esa odatda, boshqaruvchi shaxs yoki odamlar guruhi nazarda tutadi. Obekt bu boshqaralidigan tizim sub’ekt esa boshqaruvchidir. Boshqaruv ilmi quyidagi ko’rinishlarga bo’linadi.
1. Boshqaruv nazariyasi.
2. Boshqaruvni tahlil qilish.
3. Boshqaruv uslublari to’g’risidagi bilim
4. Boshqaruv to’g’risidagi bilim
5. Boshqaruv psixalogiyasi to’g’risidagi bilim
Boshqaruv ilmining tashkiliy va psixologik bo’limi boshqaruv tizimimning markaziy qismi bo’lib, jamoa boshqaruvini,ishlab chiqirish belgilaydi.Boshqarish psixologiyasi predmetini tariflashbo’yicha bir qancha shakldagi mulohazalar mavjud bo’lsada lekin ularning birontasi ham uning tub manodagi hususiyati va mohiyatini ochish imkoniyatiga ega emas. O’tgan asrning 6o-70 yillarida berilgan tariflar hilma-hil bo’lib, ular sohaning yo’nalish mazmunini chuqurroq yoritishga qaratilgandir.
Birinchi ta’rif: Boshqaruv psixologiyasining predmeti - rahbar kadrlar va ijrochilarning psixologik hususyatlari yaxlit tizimdagi hamkorlik faoliyatida ularning o’zaro aloqasini o’rganishdir.
Ikkinchi ta’rif: Boshqaruv psixologiyasining predmeti – guruh va ommaning psixologik hususiyatlari, ularning shaxs ongiga va xulqiga ta’sirini tekshrishdan iborat.
Bizning bu ta’riflarning hech biri boshqaruvning psixologik mohiyati va uning ko’lamini ochish, talqin qilish qudratiga ega emas. Ushbu ta’riflarda hakorlik faolyatining mazmuni, uning bosqichlari fazalari, shakllari shaxslar munosabatda o’zaro ta’sirixususyatlari, insonda ijtimoiylashuvning tezlashuvi, ongning rivojlaninshi, inson va texnika tizimi bilan bog’liq bo’lgan qator muamolarni etiborga olinmagan. Mukammal ta’rifda bizningcha quyidagilar qamrab olinishi va yoritilishi kerak deb o’ylaymiz.
1. Hamkorlik faolyatidagi shaxsning ro’li.
2. Shaxs va guruhning motivatsion, emotisional va hissiy hususiyatlari.
3. Shaxs va jamoani nazorat qilish.
4. Rahbar psixologiyasi.
5. Rahbarning tarkibiy ta’sir sub’ekti ekanligi
6. O’zaro munosabatlar.
7. Nizoli vaziyatlar va uni bartaraf etish yollari va hakozo.

Ushbulardan kelib chiqqan holda boshqaruv psixologiyasiga nisbatan yangi to’laqonli ta’rif berish mumkin.

Jamoa boshqaruvining hamkorlik faolyatidagi shasxsning hulqiga va ongiga guruhiy va ommaviy ta’sir o’tkazishning psixologik xususyatlarini rahbar va ijrochi o’rtasidagi muomala munosabatlarini, shaxslararo munosabat bosqichlarini raxbarning psixologik va individual xususyatlarni o’rganish boshqaruv psixologiyasining predimetidir.
Boshqaruv psixalogiyasi vazifalari boshqarishning psixologik, fiziologik, mehanizmlarini, qonunyatlarini, jamoa jipsligini hamkorligini ta’minlovchi obektiv va sub’ektiv omillarni hamkorlikning tarkibiy qismlarini insonning ichki regulyativ funksiyalarini, bilish jarayonlarini, jamoa muhiti va boshqarishning o’ziga xos hususyatlarining takomillashuvini o’rganish hamda qonunyatlarini ochib berishdan iborat.
Boshqarish psixologiyasi o’z faolyatida tadqiqot metodlaridan foydalangan holda ish yuritadi. Shu tufayli boshqaruv faolyati yuzasidan olingan ma’lumotlar, ishlab chiqarilgan tadbirlar ilmiy asosligi bilan muhim kasb etadi. Boshqarish psixologiyasida umumiy va ijtimoiy psixologiya metodlaridan foydalaniladi.
Hozirgi davrda boshqaruvning psixologik talqini, uning mohiyati va mazmuni muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa boshqaruv psixologiyasining mexanizmlarini tadqiqot qilish muammolari, uning nazariy asoslari, yetakchi funktsiyalari o’zaro aloqadorligi, o’zaro munosabatlarning ob’ektivligi va sub’ektivligi hamkorlik uchun muhim ahamiyatga ega. Agarda mazkur jarayonda “uyg’unlik hukm sursa, jamoa yoki muayyan tizimda o’zaro tushunuv, barqarorlik, mahsuldorlik ro’yobga chiqadi. Bu ijtimoiy-psixologik hodisalar, holatlar, vaziyatlar, muammolar yechimi ko’p jihatdan boshqaruv psixologiyasi materiallariga, uning ijtimoiy-amaliy tizimiga, tadrijiylikka bevosita bog’liq. Huddi shu boisdan mazkur fan sohasini o’rganish davr talabi, tsivilizatsiya taqozasi, jamiyat taraqqiyoti, ravnaqining zaruriyatidir.
Boshqaruv psixologiyasi asoslarini puxta egallash orqaligina har bir insonda yuksak his-tuyg’ular, mehnatga ijobiy munosabat, ijtimoiy faollik, komfort hislarini shakllantirish mumkin. O’zini-o’zi anglash milliy ong kabi yuksak tuyg’ularni qaror toptirish orqali mehnatsevar, vatanparvar kishilarni shakllantirish joiz. Bozor iqtisodiyotining birmuncha murakkab mexanizmlari qay yo’sinda ishlashini tushunib yetish, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsata olish uchun nimalar qilish kerakligini anglash, unga to’g’ri yo’l topa bilish mumkindir.
Hozirgi ijtimoiy muhitda shaxslararo munosabatlar silsilasida “birdamlik ruhi” va “mushtaraklik tuyg’usi” singari hamkorlik faoliyatini yo’lga qo’yishning samarali usullari va uslublari psixologiya fanida ishlab chiqilgan. Huddi shu nuqtai nazarga binoan ijrochi, amalga oshiruvchi inson fikrlashga ojiz robot emas, balki individual maqsad va manfaatlarga erishish yo’lida o’zining muayyan ijtimoiy ehtiyojlari majmuasiga ega bo’lgan o’ziga xos shaxs sub’ektidir, degan ta’rifni berish bilan birga u ziddiyatli zot ekanligiga asoslanib menejerga (boshqaruvchiga) jiddiy e’tibor qaratishni hamda uning jamoadagi faoliyati darajasiga asoslanib jamoaning unga nisbatan munosabatini shakllantirish va aksincha holatlarni o’rganishga e’tibor ortayotganligini ta’kidlab o’tish maqsadga muvofiq. Bugungi kunda boshqaruv (boshqaruv) to’g’risida quyidagi umumiyat tomonidan qabul qilingan fikrlar mavjud bo’lib, quyida uning shakliy ifodasi berilgan.