1-ma’ruza. Boshqarish to‘g‘risida tushuncha. Reja

2. Asosiy tushuncha va ta’riflar 
Boshqariluvchi obyekt va avtomatik boshqarish quriimasi (rostlagich) 
birgalikda hamda ulami o‘zaro ta’siri - 
avtomatik boshqarish tizimi
deyiladi.
ABT
 
- bu shunday tizimki, unda boshqarilish vazifasi avtomatik bajariladi, 
ya’ni inson ishtirokisiz.

---

Avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi
— bu tizimda boshqarish vazifasini bir 
qismi avtomatik boshqarish qurilmasida bajariladi, bir qismi (ayniqsa, muhim va 
murakkab qismi)ni esa inson bajaradi.
Qurilma (tizim)ning ishlash algoritmi
— bu qurilma (tizim)da texnik 
jarayonni to‘g‘ri bajarilishi haqida yetakchi buymqlar majmui.
Boshqarish obyekti (BO)
- texnik jarayonni amalga oshiruvchi va ishlash 
algoritmini amalga oshirish uchun maxsus tashkil etilgan tashqi ta’sirga muhtoj 
qurilma (qurilmalar majmui), moslama yoki jarayon. Boshqarish obyekti - zaruriy 
holatni ta’minnlashi kerak (1.3-rasm). 
1.3-rasm. Boshqarish obyekti. 
ABNda boshqarish obyekti istalgan texnik obyekt, texnologik jarayon, 
shuningdek, sodda ABT bo‘lishi mumkin.
Istalgan obyekt tashqi muhitning obyektga ta’siri, rostlagichli boshqarish 
signalining ta’siri, obyektning o‘zida jarayonlarni belgilovchi kattaliklar qatorida 
tavsiflanadi.
Та’sir
deb tashqaridan obyektga ta’sir etuvchi kattaliklarga aytiladi (1.3-rasm). 
Ta’sirlaming ikki turi mavjud:
1. 
Boshqaruv ta’siri
«(boshqaruv signali, boshqaruvchi kirish kattaligi) - bu 
boshqaruvchi qurilma tomonidan ishlab chiqiluvchi (yoki inson tomonidan 
beriluvchi) ta’sir.
2. 
G‘alayon f
- boshqarish tizimiga bog‘liq bo‘lmagan obyektga ta’sir. 
G'alayon yuklamaga - bu tizimning ishlashiga bog‘liq bo‘lgan tashqi ta’sir va 
halaqitga - obyektda qo‘shimcha ko'rinishda bog‘liq bo‘lgan zararli tashqi ta’sirlarga 
boMinadi.
Ta’sirlar uch jihatdan quyidagilarga bo‘linadi: energetik (energiyani 
o‘zgartirish va uzatish), metabolik (kattalikning shakli va tarkibini o‘zgartirish), 
axborot - energetik va metabolik hosil bo‘lgan har bir ta’sirlar bir vaqtni o‘zida 
axborot bo‘ladi.
Boshqarish obyektining ishlashini tavsiflovchi o'zgaruvchilarga - chiqish 
kattaliklari у (bular barchasi fizik kattaliklar) deyiladi. Ba’zida ulami tizimning 
chiqish koordinatalari deb nomlanadi (1.3-rasm).