1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni saxnalashtirish faoliyatga yo’naltirish orqali ijodiy rivojlantirish yo’llari

Xalq ertaklari badiiy so’z san’atining go’zal namunasi sifatida alohida ahamiyatga ega. «Bir bor ekan, bir yo’q ekan, bir och ekan, bir to’q ekan...» jumlasidan boshlanar ekan, ertak «murod-maqsadiga yetibdi» degan yakungacha tinglovchi diqqati voqealarga to’liq ravishda jalb etadi. Undan keyin nima bo’ladi, bu hodisa qanday tugaydi, degan savollar tinglovchi xayolini band etib turadi. Ertaklarning yashovchanligiga sabab ham ularning badiiy mukammalligi bilan belgilanadi. Mazmun jihatdan hayotning turli masalalari ertaklar tematik diapazonini ta’minlaydi. Ularning hajmi mazmunda ifodalangan voqealar tizimiga, muammolarning yechimiga bog’liqdir. Shuning uchun ham o’zbek xalqi ertaklari bir necha daqiqada aytib tugallanishi mumkin. Ayni choqda guvoh zamondoshlarimiz xotirasiga ishonsak, bir necha kechalar davomida aytiladigan namunalar ham bor. Folklorshunoslikda ertak janri bugungi kunda asta-sekin yo’qolib bormoqda, degan mulohazalar yo’q emas. Ammo 2006, 2009, 2010 yillarda Jizzax, Qashqadaryo, Samarqand, Toshkent viloyatida o’tkazilgan folklor ekspeditsiyalari bu fikrni bildirishga hali erta ekanini ham ko’rsatdi. Talabalarimiz bir qator ertaklarni ham yozib olishga muvaffaq bo’ldilar. Bu ijobiy holatning bosh sababini ham ertaklar badiiyatidan axtarish maqsadga muvofiqdir. Avvalo, ertaklar syujeti puxta o’ylab tuzilgan rejaga bo’ysunadi. Har bir voqea ikkinchisi bilan uzviy bog’lanadi, keyingi lavhalar avvalgilaridagi tushunchalarni rivojlantirib boradi. Ertaklarda xalq milliy tiliga mansub so’zlardan o’rnida foydalanish seziladi. Aytuvchi o’z hikoyasini sodda gaplardan tuzilgan aniq fikrlar vositasida davom ettiradi. Bu janrga mansub asarlarda, albatta, qizlar o’n to’rt kunlik oydan go’zal, yigitlar mard, qilichlar keskir, dasturxonlar ochiluvchan, xumlar qaynama xususiyatlarga ega bo’ladilar. Ertaklarda juda boy va turli-turli o’xshatish, sifatlash, mubolag’alar majmuasiga duch kelamiz. Shuning uchun ham og’zaki ijodimiz tarkibidagi bu asarlar haqiqiy ma’noda qadriyatlar namunasi, madaniy merosimizning noyob gavhar – injulari darajasida e’zozlanadi.

Bir eslab ko’ring; bolalaik chog’laringizda qanday ertaklarni sevib tinglagansiz?

Sizga ko’proq kim ertak so’zlab bergan?

Bolalar qanday ertaklarni tinglashni yoqtiradilar?

Ertak tinglayorgan bolalarni kuzating. Ertakning ta’sirini bolalar qiyofasidan bilishga harakat qiling, suxbatlashing, unga ertak tinglash nima berdi?

4-ma’ruza

1. Bolalarni kitob bilan ishlashga o’rgatishnng axamiyati.

Talabalar bo’lg’usi pedagog kitob va uning mutoalasi avvalo yetuk shaxsni  shakllantirishi, shakllangan pedagog o’z tajribasi bilan yosh avlodni bilimlar manbai, hayot kuychisi, beminnat ustoz bo’lgan kotobga mexr uyg’otishi  va oshno qilishi mazmun mohiyatini teranroq anglashlari ham davr talabi ham insoniy majburiyatimizdir.

 

Badiiy adabiyot o’qish ota-onalar bilan konsultativ uchrashuvlarning muhim jihati - ularga bolalarda badiiy adabiyot o’qish ko’nikmalarini shaklantirish, uyda kitob o’qishni tashkil etish bo’yicha maslahatlar berish hisoblanadi. Bunday konsultatsiyalar trening shaklida tashkil etilishi mumkin.

 

                   Ota-onalar uchun metodik ko’rsatmalar

Chinakam savodli kitobxonni tarbiyalash uchun bolada badiiy adabiyotni qabul qilish ko’nikmasini shakllantirish lozim. Psixologlarning fikricha, bu jarayon zamirida bolaning intellektual bilim olishi, hissiy faoliyati mujassamlashgan.

San’at asarlarini, umuman badiiy adabiyotni idrok etishda, xususan, psixologiyada bir-biridan keskin va sifat  jihatidan farqlanadigan hamda bola shaxsining rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan ikki rivojlanish bosqichi qayd etiladi. Birinchi bosqich «ikki yoshdan - besh yoshgacha», ikkinchisi taxminan besh yoshdan boshlanib, butun umr bo’yi davom etadi.