1. лаборатория жумысы элетр печи ишиндеги ҳӘм актив б ѳлимлериндеги температураны термопара

---

1.ЛАБОРАТОРИЯ ЖУМЫСЫ 
ЭЛЕТР ПЕЧИ ИШИНДЕГИ ҲӘМ АКТИВ Б
ѲЛИМЛЕРИНДЕГИ ТЕМПЕРАТУРАНЫ ТЕРМОПАРА 
ҲӘМ ТЕРМО ҚАРСЫЛЫҚЛАР ЖӘРДЕМИНДЕ 
ѲЛШЕЎ. 
 
1.Жумысты ислеўден мақсет. 
 *Термопара ҳәм термоқарсылықлардың ислеў тийкарларын үйрениў 
ҳәм қолланыў тараўларын билиў. 
 *Температураны ѳлшеўде термопара ҳәм термоқарсылықлар менен 
ислейтуғын комплетте еклемши әспаблардың ислўин уйрениў. 

2. Жумысқа тийисли теориялық тусиниклер. 
Температурасы 650 ден1800 C шекем 
ѳзгеретуғын суйықлық ҳәм газлардың
температурасын 
ѳлшеўде термопаралар қолланылады. Термопаралар еки түрли металлдан 
қуралган болып, бул металлардың бир ушы кепсерленеди, екинши ушы болса, 
ѳлшеў 
әспабларына жалғанған болады. Металлардың кепсерленген ушы температурасы 
ѳлшенетуғын жерге ( суйықлық ямаса газ ) ишине киргизилгенде ҳәр еки 
металлдың қызыўы ҳәр түрли болыўы нәтийжесинде, термопараның екинши ушында 
термо ЭКЖ жүзеге келеди ҳәм ол 
ѳлшеў аспабы милливольтметр жәрдеминде ѳлшенеди 
(1.1 – суўрет) 
1.1 суўрет 
Термопараның бос ушларындағы температураның 
ѳзгериўи милливольтметр 
к
ѳрсеткишлеринде қәтеликлерди жүзеге келтиреди. Бул қәтеликлерди жоқ қылыў ушын 
автоматиқалық туўырлағышлар усылы кең қолланылады.(1.2 – сүўрет) . Сондай- ақ, 
температураны 
ѳлшеў ўақтында автоматластырыў ҳәмде технологиялық қурылманы 
басқарыўды автоматластырыў мақсетинде, екинши дәрежели 
ѳлшеў әспаблары сыпатында 
КСП түриндеги турақлы тоқ автоматик компенсаторлары кең қолланылады. 
Температурасы 200
0
ден 650 
0
C шекем 
ѳзгериўши суйықлық ҳәм газлардың
температурасын 
ѳлшеўде термоқарсылықлар қолланылады.Ѳзгерткиштиң қарсылыгын 
ѳлшеў ушын тийкарынан кѳпир схемалары ( тең салмақлы ҳәм тең салмақлы емес 
схемалар) қолланылады. 1.3 сүўретте еки сымлы тең салмақлы к
ѳпир схемасы 
келтирилген. 

---

Термоқарсылық r
r 
дың мәниси бирлемши к
ѳпирдиң тең салмақлылық шәртинен келип 
шыққан халда т
ѳмендеги формула менен анықланады. 
r
r
=
𝒓
𝟏∙ 𝒓𝟐
𝒓
𝟑
3. Жумысты орынлаў тәртиби. 
1.1 сүўреттеги схема жыйналады ҳәм термопараның бир ушы қыздырылып 
атырган газ ямаса суйықлыққа қарсылық электр печи ишине киритиледи ҳәм екинши 
ушы милливольтметрге жалғанады ҳәм температура түрли точкаларда 
ѳлшенеди 1.1 
– кесте де жазып барылады,кейин ала термопара типи ушын туўры келетуғын 
градуировка шкаласы менен салыстырылып, температураның ҳақыйқый мәниси ҳәм 
қателиклери анықланады. 
1.1 кесте 

1.2 кесте 
 
Печтиң 
орнатылған 
температурасы 
0
С 
Милливольтм
етр 
кѳрсеткиши 
мВ 
Термопара 
градуировка 
бойынша 
0
С 
Абсолют 
кателиклер 
0
С 
Салыстырмалы 
кателиклер 
0
С 
Печтиң 
орнатылған 
температурасы
0
С 
Термоқарсылы
қ мәниси, Ом 
Термоқарсылы
қ градуировака 
бойынша 
0
С 
Абсолют 
кателиклер 
0
С 
Салыстырмалы 
кателиклер 
0
С 

---

 
теориялық сораўлар: 
1)Термоқарсылықлардың ислеў принциппи қандай? 
2)Термопаралардың ислеў принциппи қандай? 
3)Термоқарсылықлар менен бирге қандай ѳлшеў қурылмалар бирге ислейди? 
4)Термопара менен бирге қандай ѳлшеў қурылмалар бирге ислейди? 
5)Автоматик кѳпирлер қандай принципте ислейди? 
6)Автоматик потенциометрлердиң ислеў принциппи қандай ? 
әдебиятлар: 
1) Блинов А.С. и др. Энергосберегающие электротехнологии. С - П.: 2000г. 
2) Хошимов О.О., Пулатов А.О. Электр печлари. Маъруза матнлари. Тошкент: ТДТУ, 
1999й. 
3) Свенчанский А.Д. Промышленные печи. М.: Энергия, 1982г. 
4) Кручинин A.M. и др. Автоматическое управление электротермическими установками. - 
М.: Эиергоатомиздат, 1990. 416 с.