1-Лаборатория иши

1.  Magmatik  yoki  vulqon  tog‘  jinslari.  Ular  tabiiy  silikat 

eritmalarining (magma, lava) sovushi va qotishi natijasida hosil  bo‘ladi. 

2.  Cho‘kindi tog‘  jinslari. Ular yer yuzasida ilgari mavjud bo‘lgan 

tog‘  jinslari  va  minerallarning  nurashi,  so‘ngra  bu  mahsulotlarning 

mexanik  va    kimyoviy  usul  bilan  yotqizilishi,  hamda  o‘simlik  va 

organizmlarning  hayot faoliyati  yoki chirishi  natijasida hosil  bo‘ladi. 

3.  Metamorfik    (o‘zgargan)  tog‘    jinslari.  Bu  sinfga  mansub 

tog‘jinslari katta  chuqurliklarda  yuqori  harorat, katta  bosim va  magmatik 

o‘choqdan ajralgan gaz va bug‘       mahsulotlarining magmatik, cho‘kindi 

va  ilgari  metamorfizatsiyaga  uchragan  jinslarga  ta'siri  natijasida  hosil  

bo‘ladi. 

                          Magmatik  tog‘jinslar 

Magmatik  yoki  otqindi  tog‘jinslari  magmaning  sovib  qotishi  va 

kristallanishidan  hosil    bo‘ladi.  Magmaning    qaerda  -    yer  po‘stining 

ichkarisidami  yoki  yuzasidami  sovub  qotishiga  qarab  ikki  xil  turdagi, 

Intruziv (yer ichkarisida sovib qotgan jinslar) va effuziv (oqib chiqib sovib  

qotgan)  tog‘    jinslariga  bo‘linadi.  Intruziv  (otqindi)  tog‘    jinslari  yuqori 

harorat  va  bosimli  sharoitda  magmaning  sekin  sovishidan  hosil    bo‘ladi. 

Bunday  sharoitda  magmani  tashkil  qilgan  zarrachalari  yaxshi  qirralangan 

kristallar  va  kristall  zarralari  ko‘rinishidagi barkaror  kimyoviy  birikmalar 

hosil  kilishga  ulguradilar.  Bunday  tog‘    jinslari  uchun  To‘liq  kristalli 

struktura  xarakterlidir.  Intruziv  jinslarning  tipik  namunasiga  granitlar, 

granodioritlar, dioritlar va boshqalar  kiradi. 

Magma lava ko‘rinishida er yuzasiga yoki okean , dengiz ostiga oqib 

chiqishi  bilan  o‘zi  hosil  bo‘lgan  sharoitdan  keskin  farq  qiladigan  kichik 

bosim  va  harorat  sharoitiga  duch  keladi.  Bunday  sharoitda,  tez  sovib 

qotish  natijasida  hosil  bo‘lgan  effuziv  jinslar  To‘liq  kristallanib 

ulgurmaydi  va  shuning  uchun  ularning  tarkibida  turli  miqdorda    vulqon 

shishasi  mavjud    bo‘ladi.  Sovubqotgan,  puffaksimon  lavalarda,  tashqi 

bosimning  keskin  kamayishi  natijasida  ko‘p    miqdorda    gazsimon 

---

35 

 

mahsulotlar  ajralib  chikadi  va  ularning    o‘rnida    yumaloq  bo‘shliqlar  - 

govaklar  hosil    bo‘ladi.  Bunday  jinslarning  tuzilishi  hech  qachon  To‘liq 

kristalli  bo‘lmaydi.  Bu  holni  liparit,  kvarsli  porfir,  datsit,  andezit 

tog‘jinslarida yaqqol ko‘rish mumkin. 

Intruziv tog‘    jinslari hosil bo‘lish chuqurligiga qarab abissal (katta 

chuqurliklarda  hosil  bo‘lgan)  va  gipabissal  (kichik  chuqurliklarda  hosil 

bo‘lgan)  turlarga  bo‘linadi.  Gipabissal  jinslar  hosil  bo‘lishi  jarayonida 

magmaning  harorati  abissal  jinslar  hosil    bo‘ladigan  sharoitga  nisbatan, 

kichik  bosim  hisobiga  tezroq  pasayadi.  Tashqi  qiyofasi  bo‘yicha 

gipabissal jinslar effuziv va Intruziv jinslar oralig‘ida joylashadi. 

Magmatik  jinslarni  o‘rganishda  uning  strukturasi  va  teksturasi  katta 

ahamiyatga ega. 

Magmatik  tog‘  jinslarining  strukturasi  magmaning  kristallanish 

sharoiti,  uning  tarkibi  va  uchuvchan,  yengil  birikmalarning  mavjudligi 

bilan  bog‘liq.      Kristаllаnish  dаrаjаsigа  qаrаb  mаgmаtik  tоg’  jinslаridа 

quyidаgi  strukturаlаr  bo’lаdi:  а)  to’liq    kristаllаngаn  strukturа  intruziv 

jinslаrgа  хоs  bo’lib,  ulаrdа  fаqаt  kristаll  dоnаlаri  uchrаydi;  b)  to’liq 

kristаllаnmаgаn  strukturаgа  эgа  bo’lgаn  jinslаrdа  minеrаl  dоnаchаlаri 

bilаn birgа vulqоn shishаsi hаm bo’lаdi; v) shishаsimоn strukturа эffuziv 

tоg’  jinslаrigа  mаnsubdir.  Lаvа  еr  yuzаsigа  оqib  chiqqаndаn  so’ng  tеz 

sоvushi jаrаyonidа u kristаllаnishgа ulgurmаy shishа shаklidа qоtаdi.