1-Лаборатория иши

3 - AMALIY MASHG‘ULOT 

GEOXRONOLOGIYA.   GEOXRONOLOGIK   JADVAL 

 

 Mаqsаd:  Mаvzu  bo‘yichа  umumiy  tushunchа  bеrish;  geoxronologik 

jadval bo‘yichа  bilimlаrni kеngаytirish vа chuqurlаshtirish.  

   Nazariy asoslar: 

1881  yilda  Balonya  shahrida  bo‘lib  o‘tgan  2-Halqaro  geologik 

kongressda  asosiy  stratigrafik    bo‘limlar  tasdiqlangan.  Bu  geoxronologik 

jadvalda Yer tarixi to‘rtta eraga bo‘lindi va ularni   quyidagi nomlar bilan 

atash  taklif  qilindi:  Arxey,  Paleozoy,  Mezazoy,  Kaynazoy.  Keyinchalik 

1887  yilda    Arxey  erasi  tarkibidan  Proterazoy  erasi  ajratildi.  Hozirgi 

vaqtda  geoxronolik  jadval  quyida  keltirilgan  jadval  ko‘rinishiga  ega.  (2 

jadval).  Davrlarning  nomi  aniqlangan  joyning  nomi  bilan  atalgan. 

Masalan:  Kembriy  davri  Uels  yarim  orolining  qadimgi  nomi;  Ordovik  va 

Silur  davrlari  Angliyada  yashagan  qabilalarning  nomi;  Perm  davri 

Rossiyaning Perm guberniyasining nomi; Yura davri Shvetsariyadagi  tog‘      

ning nomidan olingan. Faqat Toshko‘mir va Bor davrlari topilgan foydali 

---

29 

 

qazilmalar  nomidan  olingan.  Ma'lum  bir  era  davomida  hosil  bo‘lgan 

cho‘kindilar  qatlami  esa  sistema  (davr)  deyiladi.  Geoxronologik  birlik 

sifatida  era  va  eraning  bo‘laklari  qilib  davrlar  qabul  qilingan.  Davr  o‘z 

navbatida  bir  necha  mayda  bo‘limlarga,  ular  yaruslarga  bo‘linadi. 

Geoxronologik  jadvalning  yarusgacha  bo‘lgan  qismi  umumjaxon 

ahamiyatiga ega bo‘lib, hamma yerda bir xil nomlanadi.   

Arxey  erasi  -  bu  erada  Yerda  ham  hayvon  organizmlari  ham,  o‘simlik 

organizmlari ham bo‘lmagan. 

Proterozoy  erasi-  bu  erada  noaniq  qoldiqlar  va  bevosita  belgilar 

bo‘yicha boshlang‘      ich organizmlar yashagan bo‘lishi mumkin. 

Paleozoy  erasi  -  unda  hozirgilardan  juda  kam  farq  qiladigan,  lekin 

ancha yuqori tuzilgan o‘simlik va hayvonlar bo‘lgan. 

Mezozoy  erasi  -  unda  mukammal  tuzilgan  o‘simlik  va  hayvonlar 

bo‘lgan. 

     Kaynozoy erasi - bu erada o‘simlik va hayvonlar hozirgilarga borgan 

sari  o‘xshab  boradi.  Arxey,  proterozoy  eralari  to‘liq  o‘rganilmaganligi 

uchun  biz  paleozoy  erasidan  boshlab  davrlarni  o‘rganamiz.  Bu  era  olti 

davrdan iborat: 1.Kembriy, 2.Ordovik, 3.Silur, 4.Devon, 5.Toshko‘mir , 6. 

Perm. 

Mezozoy erasida davrlar uchga bo‘lingan: 1.Trias, 2.Yura, 3.Bo‘r. 

Kaynozoy erasida ham uchta: 1. Paleogen, 2.Neogen, 3.Antropogen.    

Paleozoy erasidagi kembriy, silur, devon va perm davrlarining nomlari 

shu  davrlarga  xarakterli  bo‘lgan  qatlamlar  va  organizmlar  birinchi  marta 

ta'riflangan  joylarning  nomlaridan  kelib  chiqqan.  Toshko‘mir  davri  Yer 

tarixida birinchi marta toshko‘mir konlari, jumladan, Donetsk va Moskva  

yoni  ko‘mir  havzalarini hosil qilgan juda ko‘p o‘simliklar paydo bo‘lgan 

davr nomi bilan ataladi. 

Mezozoy erasidagi trias davri shu davr qatlamlari jinslarining tarkibiga 

ko‘ra keskin uch bo‘limga (trias - uchtalik degan so‘z) bo‘linganligi uchun 

shunday nom olgan. Yura davri esa shu davrga tegishli bo‘lgan qatlamlar 

birinchi  marta  ta'riflangan  sharqiy  Fransiyadagi  Yura  tog‘i  nomi  bilan 

ataladi. 

Bo‘r  davri  o‘z  nomini  shu  davrda  juda  ko‘p  miqdorda  hosil  bo‘lgan 

tog‘jinsidan olgan.  Qidiruvchi parmalashning ma'lumotiga ko‘ra, shimoliy 

Ukrainada bo‘r qatlamining qalinligi 500m dan ortiqdir. 

Kaynozoy  erasining  davrlari  o‘z  nomlaridan  shu  eraning  hayvonot 

xususiyatlarini  ifodalaydi.  Bu  paleogen  davridayoq    umurtqali  sut 

emizuvchilarning qoldiqlarini uchratamiz, lekin ular butunlay qirilib bitgan 

va nihoyat, antropogen davridan boshlab odam yashay boshlagan. 

---

30