1-Лаборатория иши

Alevrit  va  alevrolit  Alevrit  bo‘shoq    jins  bo‘lib,  uning  sementlangan 

turini  alevrolit  deyiladi.  Ularning  kelib  chiqishi,  tarkibiy  qismi  qum  va 

qumtoshlarga  o‘xshash  bo‘lib,  ulardan  jins  tashkil  qiluvchi  bo‘laklarning 

maydaligi  (0,01-  0,1  mm)  bilan  farq  qiladi.  Ular  donalarning  katta-ki-

chikligiga  qarab  yirik  (0,05  -  0,1  mm)  va  mayda  (0,05  -  0,1  mm)  donali, 

mineral  tarkibiga  ko‘ra  -  monomineral,  oligomiktli  va  polimiktli  turlarga 

bo‘linadi. 

Gil va argillit  Gillar cho‘kindi jinslar orasida keng rivojlangan bo‘lib, 

kishi hayoti uchun katta ahamiyatga ega. Ular fizikaviy xususiyatlari, hosil 

bo‘lishi  va  mineral  tarkibiga  ko‘ra  tasniflanadi.  Fizik  xususiyatiga  ko‘ra 

ular ikki turga bo‘linadi: gil va argillit. 

Gil  suvda  ivib  yopishqoq,  hamirsimon  modda  hosil  qiladi  va  o‘ziga 

berilgan  shaklni  saqlab  qoladi.  Xumdonda  qizitilganda  toshdek  qattiq  va 

pishiq  holga  keladi.  Gil  yuqori  darajada  umumiy  (50-60%  )  va  past 

effektiv  g‘ovaklikka  ega,  o‘tkazuvchanlik  xususiyatiga  ega  emas.  Argillit 

suvda bo‘kmaydi. U gilning zichlanishi, mikrog‘ovaklarning kamayishi (1-

2%),  kolloidal  cho‘kmalarning  suvsizlanishi,  gil  minerallarining  qayta 

kristallanishi,  gravitatsion  yoki  tektonik  bosim  va  boshqa  jarayonlar 

ta'sirida hosil bo‘ladi. 

Gillar  hosil  bo‘lish  sharoitiga  ko‘ra  ikki  turga  bo‘linadi:  bo‘lakli  va 

kimyoviy.  Bo‘lakli  gillar  tog‘      jinslarining  fizikaviy  yemirilishi  va  qayta 

yotqizilishi  mahsulidir.  Jinsni  tashkil  qiluvchi bo‘laklarning  kattaligi 0,01 

mm  dan  kichik  bo‘ladi.  Ular  daryo,  ko‘l,  botqoq  lik,  laguna  va  dengiz 

---

59 

 

sharoitida  hosil  bo‘ladi.  Kimyoviy  gillar  jinslar    kimyoviy  nurash 

mahsulotlarining  suv  havzalarida  cho‘kmaga  tushishidan  hosil  bo‘ladi. 

Ular  murakkab  tarkibli  bo‘lib,  gilsimon  minerallardan  (kaolinit, 

gidroslyuda,  montmorillonit  va  boshqalar)  tashqari  temir  gidroksidi, 

karbonatlar,  sulfatlar  va  boshqa    minerallarda  uchraydi.  Jinsni  ikkinchi 

darajali qismini alevrit va qum donachalari tashkil qiladi . 

Gillar  boshqa  cho‘kindi  jinslardan  eguluvchanlik  xossasi  bilan  ajralib 

turadi.   Gillar strukturasi  pelitli.  teksturasi qatlamli va qatlamsiz bo‘ladi. 

Qatlamli  tekstura  keng  tarqalgan  bo‘lib,  ular  ko‘proq    gorizontal  qat-

lamlidir.  Qatlamsiz  teksturaning  quyidagi  turlari  mavjud:  hol-hol, 

setkasimon, konglomeratsimon, brekchiyasimon va boshqalar.