1 lаbоrаtоriya ishi suyuqliklarning harakat rеjimlariini аniqlаsh (osborn- reynolds tajribasini o’rganish) Ishdаn mаqsаd

1
/T
1
 = V
2
/T
2
Gaz bosimi o’zgarmas jarayonni izobar jarayon deb ataladi. 
1662 yilda ingliz olimi Robert Boyl’ o’zgarmas haroratda fiksasiyalangan massali ideal 
gazning hajmi uning bosimiga teskari proporsional bo’lishini aniqladi:
 
P·V = const
yoki
 P
1
·V
1
 = P
2
·V
2
Gaz harorati o’zgarmasligicha qoladigan jarayon 
izotermik 
jarayon deyiladi. 
Gazning termodinamik holatini xarakterlovchi kattaliklar (ya`ni P, v, T lar ) o’zaro 
funktsional bog’lanishga ega. P=f
1
( v,T ) v=f
2
( P,T ) T=f
3
( P,v ). Bu bog’lanishlar 
ideal gazning xolat tenglamasi orqali ifodalanadi va 
Klapeyron tenglamasi
deb yuritiladi: 
1 kg gaz uchun: 
Pv=RT
1 mol gaz uchun: 
P

v = 

RT

---

G kg gaz uchun: 
PV = GRT
Gazning ikkita parametri berilgan bo’lsa, uchinchisini shu tenglamalar orqali aniqlash 
mumkin.
Tenglamalardagi R har qanday gaz uchun o’zgarmas kattalik bo’lib, 
gaz doimiysi
deb 
yuritiladi. 
R=
ж
ђ‹
с
T
P



Izoxorik jarayon (v=const)da parametrlar orasidagi o’zaro bog’lanish quyidagicha 
ifodalanadi: 
(54)
2
1
2
1
2
2
2
1
1
1
T
T
P
P
RT
P
RT
P





Bu tenglama
 Sharl qonunini
ifodalaydi. 
Izobarik jarayon (p=const)da da parametrlar orasidagi o’zaro bog’lanish quyidagicha 
ifodalanadi: 
2
1
2
1
2
2
2
1
1
1
T
T
RT
P
RT
P







Bu tenglama 
Gey-Lyussak qonunini
ifodalaydi. 
Izotermik jarayon (T=const, PV=const)da parametrlar orasidagi o’zaro bog’lanish 
quyidagicha ifodalanadi: 
1
2
2
1
2
2
2
1
1
1







P
P
RT
P
RT
P
 
Bu tenglama 
Boyl-Mariott qonunini
ifodalaydi.
 
Sharl, Boyl-mariot va Gey-Lyussak qonunlari P, T yoki V parametrlaridan biri uzgarmas 
bo’lgan jarayonlarni ifodalashda qullash mumkin. Lekin uch parametr bir vaqtda 
o’zgarishi ham mumkin. Bunday vaqtda umumlashgan gaz qonuni ishlatiladi, u Sharl, 
Boyl-mariot va Gey-Lyussak qonunlarini o’z ichiga oladi. Umumlashgan gaz qonunini 
matematik ifodasi quyidagicha: 
PV/T= const yoki P
1
V
1
/ T
1
= P
2
V
2
/ T
2

---

Rasm. Sharl, Boyl-mariot, Gey-Lyussak va umumlashgan gaz qonunlarini PV va VT 
grafiklarida ifodalanishi 
Rasmda ABC yopiq sikli uchun diagramma keltirilgan.

izobar (P=const) – yashil chiziq AB (Gey-Lyussak), 

izohor (V=const) – ko’k chiziq BC (Sharl ), 

izotermik (T=const) – qizil chiziq CA (Boyl-Mmariot). T
ac
> T
AC
Jigar rangdagi chiziq uch parametr bir vaqtda o’zgargan jarayonni ifodalaydi. 
 
Mazkur tajribada Gey-Lyussak qonuni gazli termometr yordamida tasdiqlanadi. 
Gazli termometr shisha kapillyardan tashkil topgan bo’lib, uning bir uchi ochiq. 
Havoning ma’lum miqdori kapillyar ichida simobning tomchisi bilan zich berkitiladi. 
Tashqi po bosimda, kapillyar ichidagi havo Vo hajmga ega. 
Gazli termometr temperaturasi taxminan 9 « 90 °C ga yaqin suvga joylashtiriladi va bu 
sistema asta- sekin sovutiladi (1-rasm). Gazli termometrning ochiq uchi atrof muhitning 
bosimi ta’sirida bo’ladi. Shunday qilib, qamalgan havo ustunining bosimi tajriba vaqtida 
doimiy qoladi. Hajm quyidagicha aniqlanadi 
𝑉
=
𝜋d
2
∙
ℎ|
4 
bu yerda d = 2,7 kapillyarning ichki diametri, h - havo ustunining balandligi.