1-laboratoriya ishi Iqtisodiy ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. Tanlanma xarakteristikalar. Ularni hisoblash va iqtisodiy ma’nolari

Empirik taqsimot funksiyaning xossalari
1. ;
2. – kamaymaydigan funksiya;
3. Agar – eng kichik varianta va – eng katta varianta bo‘lsa, u holda quyidagi munosabatlar o‘rinli bo‘ladi:
agar bo‘lsa,
agar bo‘lsa.
Tanlanmani grafik usulda tasvirlash uchun poligon va gistogrammalardan foydalaniladi.
Chastotalar poligoni deb nuqtalarni tutashtiruvchi siniq chiziqqa aytiladi.Chastotalar poligonini qurish uchun absissalar o‘qida variantalar qiymatlari va ordinatalari o‘qida ularga mos kelgan chastotalar qiymatlari belgilanadi.Koordinatalari juftliklardan iborat nuqtalar kesmalar bilan tutashtiriladi.

Nisbiy chastotalar poligoni deb koordinatalari …, bo‘lgan nuqtalarni tutashtiruvchi siniq chiziqqa aytiladi.
Chastotalar gistogrammasi deb, asoslari h uzunlikdagi intervallardan, balandliklari esa dan iborat bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchaklardan tuzilgan pog‘onasimon shaklga aytiladi.
Nisbiy chastotalar gistogrammasi deb, asoslari h uzunlikdagi intervallardan, balandliklari esa
,
dan iborat bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchaklarlardan tuzilgan pog‘onasimon shaklga aytiladi.
1-misol. Ushbu tanlanmaning chastotalar va nisbiy chastotalar gistogrammasini yasang:

	(–20;–15)	(–15;–10)	(–10;–5)	(–5;0)	(0;5)	(5;10)	(10;15)
	2	8	17	24	26	13	10
	0,02	0,08	0,17	0,24	0,26	0,13	0,1

Yechish.h=5

	(–20;–15)	(–15;–10)	(–10;–5)	(–5;0)	(0;5)	(5;10)	(10;15)
	0,4	1,6	3,4	4,8	5,2	2,6	2
	0,004	0,016	0,034	0,048	0,052	0,026	0,020

Berilgan tanlanmalar asosida chastotalarning gistogrammasi va nisbiy chastotalarning gistogrammasini hosil qilamiz.
Tanlanma xarakteristikalar
Tanlanmaning barcha qiymatlarining o‘rta arifmetigi, tanlanma o‘rtachaqiymat deyiladi, ya’ni
.
Tanlanma dispersiya deb,

ifodaga aytiladi. Tanlanma dispersiyasini quyidagi

formula yordamida hisoblash ham mumkinligini ko‘rsatish qiyin emas.
Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanish formula orqali aniqlanadi.Ko‘p hollarda amaliy masalalarni yechishda, ushbu

tuzatilgan tanlanma dispersiya ishlatiladi.
Mos ravishda kattalik tuzatilgan o‘rtacha kvadratik chetlanishi deb ataladi.
Bizga ( ) variatsion qator berilgan bo‘lsin.
Tanlanmaning son o‘qida qanchalik uzoqlikda joylashganligini ko‘rsatuvchi kattalik ga tanlanma qulochi deyiladi.
Variatsion qatorning modasi deb, eng ko‘p uchraydigan variantaga aytiladi. yagona bo‘lmasligi mumkin.
Tanlanma mediana deb, variatsion qatorning o‘rtasiga mos keluvchi qiymatga aytiladi.
Agar (variatsion qatori hajmi juft) bo‘lsa u holda ; agar bo‘lsa, unda bo‘ladi.
Yuqorida keltirilgan tanlanma xarakteristikalarni hisoblashda turli kompyuter dasturlaridan kehg foydalaniladi (masalan Excel, Minitab va boshqalar).
Misol.Osiyo Taraqqiyoti Bankining dunyo davlatlari bo‘ylab ularning turli statistikalarini o‘rganib yuruvchi maxsus guruhi O‘zbekistondagi faoliyati davomida aholining yashash tarzini yaxshilash maqsadida, mamlakatda korxonalarni xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishning, joriy narxlardagi O‘zbekiston Yalpi ichki mahsuloti (YaIM) o‘zgarishiga ta’sirini aniqlab, tajriba, xulosa va manbalarni taqdim etmoqchi.Ular bu ishni amalga oshirish uchun 1996-2010 yillar oralig‘idagi ko‘rsatkichlarni tahlil qilib chiqishdi.
1.1-jadval: YaIM ning o‘zgarishi

Yillar	Tadbirkorlaruchunxususiymulkqilibsotilgankorxonalar(% hisobida), X	YaIM (% hisobida),Y (o‘sishi)
1996	34,4	1,7
1997	49,3	5,2
1998	58,6	4,309
1999	62,2	4,3
2000	59,2	3,8
2001	81,7	4,2
2002	87,6	4
2003	60,5	4,2
2004	97,7	7,4
2005	99,7	7
2006	97,2	7,5
2007	100	9,5
2008	100	9
2009	100	8,1
2010	100	8,5

Manba: http://www.indexmundi.com/country ranking/Uzbekistan GDP growth, “Statistik to‘plam”-2010