1-курс талабаси Қўлдошев М.Ғ

3.1. Кўлларда сув сатҳини кузатиш
Йирик кўллар юзаси турли сабаблар туфайли кўпинча ясси ва горизонтал бўлмайди. Шунинг учун кўлнинг ўртача сув сатҳини аниқлашда бир нечта постларнинг кузатишларидан фойдаланилади.
Бунинг учун кўл юзасида ҳар бир пост таъсиридаги майдонлар аниқланади. Масалан, кўлдаги сув сатҳи ўзгариши тўртта постда кузатиб борилса, улар таъсиридаги майдонларни шартли равишда f₁ , f₂ , f₃ , f₄ билан белгилайлик. Шу майдонларда маълум вақт оралиғида сув сатҳининг ўзгариши мос равишда Н₁, Н₂, Н₃, Н₄ бўлсин. У ҳолда
f₁  H₁ + f₂  H₂ + f₃  H₃ + f₄  H₄ = 0
эканлиги маълум, чунки турли майдонлар учун Н нинг ишоралари турлича бўлади.
Яна шу нарса ҳам маълумки, барча юзалар йиғиндиси умумий кўл юзасига тенг, яъни
f₁ Қ f₂ Қ f₃ Қ f₄ қ F_к .
Охирги ифоданинг ҳар икки томонини Н_ўрт. га кўпайтирсак:
f₁  H_ўрт Қ f₂  H_ўрт Қ f₃  H_ўрт Қ f₄  H_ўрт қ F_к  H_ўрт
ифодага эга бўламиз.
Юқоридаги биринчи ва учинчи ифодаларни бир-бирига қўшиб ва F_к га бўлиб, қуйидагича ёзиш мумкин:
Н_ўрт = f₁  (Н_ўрт + Н ) / F_к + ... + f  (Н_ўрт Қ+ Н ) / F_к .
Кўлнинг шу тартибда аниқланган ўртача кунлик сув сатҳлари асосида ўртача кўп йиллик ва характерли сув сатҳлари аниқланади. Агар кўлда фақат битта сув ўлчаш пости бўлса ўртача ва характерли сув сатҳлари гидрометрия курсида ўрганилган усуллар билан ҳисобланади.
Юқоридагилар маълум бўлгач, кўлдаги сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш қийматларини аниқлаш мумкин. Бу қийматлар кўлда амалий мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлган кўпгина масалаларни ҳал этишда муҳимдир.