1 kurs talabalar uchun o’quv darslik (mа’ruzа mаtnlаri) Mualif: Musayeva O

3. Programmalash texnologiyasida multimedia.

Bu zamnaviy programma maxsulotlarini yaratishdagi yangi texnalogiyadir. Bu profesional bo‘lmagan foydalanuvchini muloqot menyulari, chiroyli tasvirlar, sintezlangan tovushlar, dinamik grafikaning turli effektlari kabi programma ob’ektlarini programmalashtirishdek murakkab ishdan ozod qiladi.

Multimediaga mansub texnik vositalar mos ma’lumotni, masalan, kompyuter tushunadigan raqamli shaklga o‘tkazadi. shu bilan birga saqlangan va qayta ishoangan mos ma’lumotni inson adekvat qabul qila olishi uuchun multimedia qiziqtirayotgan raqamlarda zarur obrazlar, masalan tovush va videoelementlar yaratadi.

Multimedia- kompterlarning zaruriy elementi –tovushni qayta ishlovchi tovush platasidir. Tovush platasiga tovush chiqarish vositasi, akustik sistemalar yoki yakka tinglagichlar hamda audio ma’lumotlarini kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofonlar ulanadi. Tovush platasiga, shuningg‘dek magnitafon va televizor kabi moslamalar ulanishi mumkin. Ammo videoshakllarni kompyuterda qayta ishlash bilna odatda tor doiradagi mutaxasislar shuqullanadi holos. Aksariyat foydalanuvchi uchun videoelementlarni monitor ifodalay olish yetarli bo‘ladi. Bunday masalani xal etish uchun har qanday zamonaviy kompbyuterda mavjud bo‘lgan videoadapterlar va monitor yetarlidir.

Tovushli (audio) va ayniqsa videoma’lumotlarni kompyuterda saqlash uchun taqqoslanganda nixoyatda kichik sig‘imlar kerak bo‘ladi. Shu bois multimedia sifatiga ega bo‘lgan dasturiy ma’lumotlar (o‘quv qo‘llanmalari, spravochnik, ensiklopediya, xordiq chiqarishga mo‘jallangan turla dasturlar) odatda kompakt disklarda tarqatiladi. Bunday maxsulotlarni foydalana olishimiz uchun CD-ROM deb ataladigan jamlovchi zarur bo‘ladi. U bo‘lmasa kompyuterni muxokama etilayotgan ma’nodagi imkoniyatlari kompyuter o‘yinlari bilan chegaralanadi. CD-ROM deb atalmish jamlovchi nafaqat multimediak ilovalardan foydalanish uchun zarur. Kompakt disklarda katta xajmdagi boshqa dasturiy maxsulotlar ham tarqatiladi. Ular o‘nlab yuqori zichlikdagi oddiy дискеtalarning o‘rnini egalashi mumkin. Ya’ni jamlovchi faqat multimediaga taalu-li bo‘lib qolmay, balki keng ma’nodagi tatbiqlarga ega moslamadir.

Tovush va video bilan ishlashni istagan foydalanuvchilar multimedia maxsulotlari kompyuter ma’lumotlari uchun mo‘ljallangan doimiy xotiraga hamda ShKning mikroprotsessori, operativ xotirasi va videosistemaga yuqori talablarni qo‘yishini bilishlari lozim. Bunday yuqori sifatlar, ayniqsa videoma’lumotlar bilan ishlashda zarurdir. Tabiyki keladjakda bu yo‘nalishdagitalablar yanada ortadi.

Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarning imkoniyatlari keng ekranli videoma’lumotlarni to‘laqonli tasvirlash uchun yetarli bo‘lmagani uchun bu ma’lumotlarni zichlashtirishga majbur bo‘ladilar. Bu amal oddiy oddiy ma’lumotlarni zichlashtirishdan farqli o‘laroq, mos ma’lumotning to‘laqonliligini yo‘qotadi. Video magnitafonlarni zichlashtirish uchun texnik hamda dasturiy vositalar mavjud audioma’lumotlarni ham zichlashtirish mumkin, mos xajmlar kata bo‘lgani uchun bu amal unchalik dolzarb emas/

Tovush va video bilan ishlashga mo‘ljallangan btr qator dasturiy vositalar mavjud. Aksariyat foydalanuvchilarni qanoatlantiruvchi minimal ilovalvr majmuasi bevosita WINDOWS 9X da mavjud. Biz bu ilovalardan foydalanish tarkibi bilan tanishib chiqamiz. Ular tovush va musiqali kompakt disklar, ya’ni CD disklarni tinlashni, tovushli fayllarni tinglashni, yozishni va taxrirlashni, videokliplarni ko‘rishni, turli manbalardagi signallarni tutashtirishni ularni balandligini majmuasi va tembrini belgilash imkonini beradi.

CD Player dasturi vositasida tovushli kompaktdisklarni tinglash mumkin. CD-ROM turilagi jamlovchilarni yaratilishidan avval kuy, musiqiy va tovushli kompozitsiyalar kabi asarlar yozilgan kompakt disklar CD- ifodalovchi vositasida tinglanar edi. Xozirga vaqtda o‘zimiz yoqtiradigan musiqiy asarni asosiy ishimizdan chetlashmagan holda, bevosita kompyuterlarning o‘zida tinglash mumkin. Buning uchun kompakt disk jamlovchiga (diskavodga) o‘rnatiladi. va Play tugmachasi bosiladi. Tovush balandligi yuzasidagi paneldagi o‘rnatuvchi bilan boshqariladi. Bunday o‘rnatuvchi bo‘lmagan holda dasturiy vositalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi.

Yana yuzadagi panelda tovush platasi va akustik sistemada yakka holda foydalanishga rejalashtirilgan maxsus tinglovchi moslama ulagichi mavjud bo‘lishi mumkin. Tovush tinglashdagi minimal funksiyalarni ta’minlovchi boshqa tugmalar yuzasidagi panelda joylashgan anglashdagi minimal funksiyalarni ta’minlovchi boshqa tugmalar yuzadagi panelda joylashgan, ulardagi belgilar standartlashgan bo‘ladi va siz ular bilan quyida tanishasiz.

Tovushli kompakt disklarni tinglashda kengroq imkoniyatlarni WINDOWS 9x turkumiga kiradigan CD Player lazerli dasturi yaratadi. Ushbu operatsion sistema shunday tashqil etilganki, undagi CD Player dasturi o‘ta xayrixoxlik bilan o‘z xizmatlarini taklif etadi va kompakt disk o‘rnatilishi bilan muttasil tarzda faollanib boradi. Bu esa maxsus choralar ko‘rmasdan, faqat texnik vositalar bilan chegaralanganda tinglash imkoniyatidan maxrum etadi. Maxsus choralardan biri kompakt disk o‘rnatilishi bilan Shift tugmachasini bosishzaruratidan iborat. WINDOWS 9X audio kompakt disklarni kompyuter disklari kabi qabul qiladi. Bunday sifat uchun aniqrog‘i Autoplay funksiyasi uchun sistema mualliflaridan minnatdor bo‘lishimiz lozim. Agar CD Player dasturi ishga tushirilgan bo‘lsa, zaruratiga ko‘rauni yopish kerak bo‘ladi.

CD Player dasturini bosh menyudan bevosita ishga tushirish esa ПрограммыСтандартноеМультимедияЛазерный проигрыватель - ProgramsAccessories MultimediaCD Player ketma-ketligi bilan amlga oshiriladi.

Maksimal tarzlagi boshqarish imkoniyatlari va ko‘rsaikichlarini o‘zida mujassamlangan CD Playert oynasi CD ifadolovchiningbirlamchi panelini eslatadi. Uning dasturiy Taqlidchisi oddiy CD ifadalovchiga nixoyatda yaqin. Bu dastur oynasining tuzilishi menyuning View (Vid) bandidagibuyruqlar turkumi bilan belgilanadi.

CD Playerdasturini funksiyaonal imkoniyatlari bo‘yicha o‘ta zamonaviy, keng ko‘lamli kompakt disklarni ifodalovchisi bilan taqqoslash mumkin.

Kompakt disklarni tinglash uchun amalda har qanday CDifodalovchida mavjud tugmalar mazmunini aniqlab olishimiz zarur:

Play (Воспроизведение) -kolmpakt diskning boshidan yoki Payse (Пауза) kavishasini bosishdan to‘xtatilgan joyidan boshlab tinglash;

Pause (Пауза) - kolmpakt diskni ifodalashda rejali uzilish. Rejani davom ettirish uchun shu tugmani qayta bosish kerak yoki Play (Воспроизведение) tugmachasini bossa ham bo‘ladi;

Stop (стоп) - ifodalashni to‘xtatish. Bu holda Play (Воспроизведение) tugmachasi bosilsa, disk boshidan ifodalanadi;

Eject (Извлечь) - kompakt diskni CD ROM jamlovchidan chiqarish yoki teskarisini joylashtirish. Ba’zi jamlovchilargina kompakt disklarni joylashtirishva chiqarishni dasturiy ta’minlaydi;

Previous Track (Предо душая запись) -avvalgi asarga o‘tish. Ammo bu tugma ilk bor bosilganda ifodalanayotgan asarning boshiga siljish sodir bo‘ladi;

Next track (Следушая запись) -keyingi asarga o‘tish;

Skip Backwords (Перемотка назад) vpered) -kompakt diskni oldiniga g‘altaklash (aylantirish) ;

Skip Forwords (Перемотка вперед) -kompakt disknioldiniga g‘altaklash (aylantirish) ;

Tasvirlanagan bu tagmalarni bosish sichqonchaning faol tugmachasini mos holatda bosish bilan amalga oshiriladi.

Ammo oxirgi ikkita g‘altaklash tugmalarini ishlatganda jarayon tugamagancha barmoqni sichqonchaningtugmachasida bosilagan holda saqlab turish lozim. Odatda jamlovchining holatiga ko‘ra muayan tugmani bosish imkoni belgilangan bo‘ladi. Tinglanadigan asarni almashtirish Прей yoki Паузе holatida amalga oshirilishi ham mumkin. Aslida bunday almashtirishlarni diskret almashtirish va g‘altaklash jarayonlarini kuzatishda vaq indiqatori va ma’lumotlar zonasi ko‘maklashadi.

Shu kabi, ammo biroz cheklangan tugmalar majmui CD ROMjamlovchisining yuza panelida joylashgan bo‘lib, ular kompakt disklarni CD Player dasturisiz tinglaganda ishlatiladi. Bu dastur ishlatilganda real tugmalarni unutsa ham bo‘ladi. :

Vaqt indikotori:

-muayan asarni tinglashga ketgan vaqti (Track time Elepsed-Proshlo vremeni (запись) ;

• 
  tinglayotgan asarning tugashigacha qolgan vaqti (Track time Remaining-Oсталос времени (запись) ) ;
  
• 
  kompakt diskni tinglab bo‘lish uchun qolgan vaqti (DiscTime Remaining-Oсталос времени (disk) ko‘rsatib turishi mumkin.
  

Keltirilgan birinchi va ikkinchi holatlarda qo‘shimcha tarzda tnlangan asarning tartib nomeri ham ko‘rsatildi. (nomerlashbirdan boshlanadi) yuVaqt indikotorining holatini o‘zgartirish uchun menyuning View (Вид) bandi yoki Asolar panelining mos tugmalaridan foydalanish mumkin. O‘z vaqtida bu tugmalarni menyuning View (Вид) uskunalarlar paneli bilan mos satrga chiqarsa bo‘ladi. CD Player dasturinng oynasida ma’lumotlarzonasi mavjudligini menyuning View (Вид) bandidagi Dick F Track info (Cведение о диске и записи) buyrug‘i ta’minlaydi. Bu zonada:

-Ijrochining nomi (Artist-Испольнител) ;

-kompakt diskning nomi (Title-название) ;

-asarning nomi va tartib nomeri (Track-Запись) aks ettiriladi.

Agar siz avvaldan asarlar ro‘yxatini tuzmagan bo‘lsangiz ma’lumotlar zonasidan faqait foydalanilayotgan jamlovchining nomi va asarning nomerini aniqlashingiz mumkin.

Kompyuterda bir necha CD-ROMjamlovchilari mavjud bo‘lganda, ulardan biriga Artist (Исполнитель) nomli ro‘yxatdan murojat qilish mumkin.

Track (Запись) ro‘yxati unga kiritilgan ixtiyoriy asarni tezda topish va tinglash imkonini beradi. Bu ro‘yxat siz tomondan maxsus tuzilgan bo‘lmasa, unda kompakt diskdagi barcha asarlar yozilgan bo‘ladi.

CD Player dasturinng qo‘shimcha imkoniyatlari:

-asarlarni tasodifiy tarzda ifodalash (eshittirish) (Random Track Order-Произвольный порядок) ;

• 
  kompakt disklarni uzluksiz eshittirish (Continuous Play-Непроизвольное воспроизведение) ;
  
• 
  asarlarning bosh qismlarini eshittirish (Into Play-Режим ознокомления) ;
  
• 
  eshittirish lozim bo‘lgan asarlar ro‘yxati va mos ketma-ketlikni belgilash.
  
• 
  Bu imkoniyatlarning birinchi uchtasi menyuning Parametrlar bandining buyruqlari yoki “Asboblar paneli”dagi mos tugmalar volsitasida amalga oshiriladi.
  

Asarlar ro‘yxatiini shakllash uchun menyuning Dick (disk) bandidan Edit Play List (Oписание диска) buyruqidan foydalaniladi. yoki bir xil nomli tugma bosiladi. Natijada muloqot oynasi ochiladi.

Bu muloqot oynasida quyidagilarni terish lozim:

1. 
   Ijrochi (Artist-Исполнитель) ;nomini ko‘rsatish
   
2. 
   Kompakt disk (Title-название) ;nomini ko‘rsatish.
   
3. 
   Kompakt diskdagi asarlar nomini belgilash yoki o‘zgartirish.
   

Kompakt diskdagi barcha asarlar ro‘yxati Available Tracks (Записи на диске) oynasida ifodalanadi. Asar nomini belgilash yoki o‘zgartirishuchun uni avval ajratish, keyin Track nn (Запись nn) oynasida mos o‘zgartirish Set Name (название) tugmachasini bosish kerak.

Kompakt diskdagi asarlar ro‘yxatini qayta ishlashni yakunlagach Play List (Список произведений) ro‘yxatidan mantiqiy kompakt disk xosil qilish mumkin. Bu ro‘yxatda aslida tanlanadigan asarlar mos ketma-ketlikda ko‘rsatilgan bo‘ladi Play List (Список воспроизведения) ro‘yxatini o‘zgartirish uchun quyidagi buyruq tugmalaridan foydalanish mumkin.

Add (Добавить) Available Tracks (Записи на диске) ro‘yxatida ajratilgan asarlar Play List (Список воспроизведения) ro‘yxatiga kiritilsin;

Remove (Удалить) -ajratilgan asarlar Play List (Список воспроизведения) ro‘yxatidan o‘chirilsin.

Clear All (Очистить всё) - Play List (Список воспроизведения) ro‘yxati kerakli tartibda shakllantirish maqsadida to‘la tozalansin;

Reset (Сброс) - Play List (Список воспроизведения) ro‘yxati asl holatiga, ya’ni

Available Tracks (Записьi na диске) ro‘yxati bilan ustma-ust tushadigan holatiga keltirilsin.

Tinglash vaqtida tovushlar balandligi, balansi va tembrini boshqarish uchun

ViewControl Volume (ВидГромкость) buyrug‘i beriladi. va natijada Mikser deb ataladigan ilova (dastur) ishga tushiriladi. Bu dastur va parametrlarini o‘rnatish uchun ishlatiladigan boshqa usullar quyida tavsiflanadi

CD Player dasturini OptionsPreferens (Параметрыческая настройка) buyrug‘i bilan ochiladigan muloqot oynasida muofiqlashtirish mumkin. Muloqot oynasidagi uch buyruq quyidagicha talqin qilinadi:

- Stop CD Playing on Exit (Завершить воспроизведение при выходе) - dasturdan chiqish bilan kompakt diskni eshitirish to‘xtatilsin.

Bu “bayroqcha” yo‘q bo‘lsa, kompakt disk dasturidan chiqilsa ham oxirigacha eshittiriladi.

• 
  Save Settings on Exit (Сохранить параметры при выходе) amalga oshirilsa, barcha moslashtirishlar keyingi seanslarda ham ishlatiladi, ya’ni saqlanadi:
  
• 
  Show tool Типs (Выходит воспроизведение подсказки) -sichqoncha ko‘rstkichi taqalgan uskuna tugmalarining sichqoncha ko‘rsatkichi taqalganda uskuna tugmalarining nomlari bilan bir vaqtda ilova yoki izoxlar ifodalanadi.
  
• 
  Into Play Lengh (Ознакомительное воспроизведение) - hisoblagichda sekunlarda ifodalanadigan, Into Play rejimida har bir asarni eshittirish uchun zurur vaqt saqlanadi.
  

DisPlay font (Шрифт) sohasi vaqt ko‘rsatkichida kichik (Small font-Meлкий) yoki katta (Large font-Kрупный) shriftni tanlash imkonini beradi.