1. Korxonaning bosh rejasida ishlab chikarish binolari va inshootlarning joylashuvi

KORXONA LOYIHASINI TUZISHDA QURLISHIDA BOLGAN XAVFSIZLIK TALABLARI
Reja:


1.Korxonaning bosh rejasida ishlab chikarish binolari va inshootlarning joylashuvi
2.Yongin chikkanda odamlarni xavfsiz evakuatsiya kilish uchun ishlab chikarish va yordamchi binolarda maxsus chikish joylari
3.Sanoat korxonalarining yonginga karshi suv ta’minoti.
4. Korxonalardagi transport vositalarining xavfsizligi.

Korxonaning bosh rejasida ishlab chikarish binolari va inshootlarning joylashuvi shamol yunalishining gudastasiga asosan loyixalanadi.

Korxona xududi eng yakindagi turarjoy daxasiga nisbatan shamolga teskari tomonda joylashtiriladi. Yongin jixatidan eng xavfli bino va inshshotlar xam korxonaning bosh rejasida shu nuqtai nazar asosida, bino hamda inshootlarning guruxlanishini xisobga olib, ishlab chikarishning texnologik jarayoni va yongin xavfi belgilaridan kelib chikaan xolda joylashtirilishi lozim.
Pilla tortish korxonalarida pillalarni uzok vakt saklash muammosini xal kilish katta axamiyatga ega. Mamlakatimizda pillalar asosan ravenukdan ishlangan 30 kg gacha sigimli koplarda saklanadi. Bu omborxonalarning umumiy sigimi bir yo’la 8 oyga yetadigan mikdordagi pillalarni saklashga yetadigan bulishi kerak. Keyingi yillarda pillalar saklanadigan omborxonalar yonmaydigan konstruksiyalardan, ustunlarning turi 6x18 m va kutarib turuvchi kismlarning balandligi 6 m bo’ladigan kilib kurilmokda. Bunday omborxonaning umumiy saxni 5832 m², yoki yo’llar bilan band bulgan maydonni xam xisobga olganda, omborxonaning 1 m² saxniga 103 kg pilla tugri keladi.
SAklanadigan ashyolarning yongin jixatidan xavfliligini xisobga olib konstruksiyalarni tanlashda va omborxonalarni joylashtirishda omborxonaning 1m² saxniga yonuvchi moddalardan kancha midorda tugri kelishi inobatga olinadi. Shu sababli korxonalarning bosh rejasini loyixalashda omborxonalar uchun maxsus joylar ajratilib, talab etilgan yonginga karshi masofalarga rioya kilinadi, omborxonaning uzi esa yongin xakida avtomatik xabar beradigan va uni o’chiradigan vositalar bilan jixozlanadi.
1-jadval.
Bino va inshootlarning utga chidamlilik darajasiga boglik ravishda ular orasidagi yonginga karshi masofalar.

Бино ава иншоотлар-нинг утга чидам-	Утга чидамлилик даражаси куйидагича булганда ёнгинга карши масофаларнинг катта-кичиклиги, м
лилик даражаси	I ва II	III	IV ва V
I ва II	Ушбу тоифадаги ишлаб чика-ришлар жойлаштириладиган бинолар учун: Г ва Д - меъёр белгиланмайди; А. Б ва В - 9	9	12
III	9	12	12
IV ва V	12	15	18

Sanoat korxonasi bilan turarjoy va jamoat binolari orasida xavfsizlik masofasi V sinfga bulinadi: I sinf - 1000 m; II sinf - 500 m; III sinf - 300 m, IV sinf -100 m; V sinf 50 m. Bu sinflar ajralib chikadigan zararli omillarning turi va mikdorini xisobga olgan xolda SN-245-71 tomonidan belgilangan. Ipakchilik sanoati korxonalari IV sinfga taallukli bulib, unga kura sanitariya-himoya mintakasining eni kamida 100 m bulishi kerak.
Yongin bir binodan obshkasiga tarkalishining oldini olish maksadida ularning orasida yonginga karshi masofalar koldiriladi. Bu masofalarning katta-kichikligi ishlab chikarishning yongin jixatidan xavflilik toifasiga, binoning utga chidamlilik darajasiga, binolarning uzunligi hamda kavatlari soniga va xokazolarga boglik.
Korxona xududida bino va inshootlarga ut o’chirish mashinalari keladigan yo’l kuzda tutilgan bulishi kerak. Bino va inshootning eni 18 m gacha bulganda bu yo’l binoning bir tomonida, 18 m dan katta bulganda esa ikkala tomonida kurilishi lozim.
Katnov bir tomonlama bulganda yo’llarning eni kamida 3,75 m, katnov ikki tomonlama bulganda esa kamida 7,5 m bulishi kerak. Korxona maydonidagi odamlar va mashinalar yuradigan yo’laklar boshi berk, aylanma yoki aralash bulishi mumkin. Yo’lning boshi berk bulganda uning oxirida ut o’chiruvchi mashinalar burilishi uchun kamida 10 m radiusli burilish joylari yoki 12 va 12 m ulchamli maydonchalar kuzda tutilishi lozim.
Yonginga karshi devorlar (brandmauerlar) utga chidamlilik chegarasi kamida 2,5 soat bulgan, binoning xamma kiyinlik bilan yonadigan kismlarini kesib utadigan yaxlit devordir. U binoning tomidan 60 sm va yon devoridan 30 sm chikib turadi.
Yongin chikkanda odamlarni xavfsiz evakuatsiya kilish uchun ishlab chikarish va yordamchi binolarda maxsus chikish joylari kuzda tutiladi. Evakuatsion chikish joylariga lib boruvchi, odamlarning tez va xavfsiz xarakatini ta’minlovchi yo’llar, yo’laklar, maydonchalar, zinalar, narvonlar, evakuausiya yo’llari deb ataladi. Evakuatsion chikish joylari shunday xisob bilan kurilishi kerakki, ish urinlaridan to binodan tashkariga chikish joylarigacha bulgan masofa xavfsiz bo’ladigan, bunda odamlar xarakatlanadigan yo’llar kesishmaydigan yoki tuknash kelmaydigan bulsin.
Yongin chikanda odamlarni muvaffakiyat bilan evakuatsiya kilinishini uchun xar bir xonaning yaxshi kurinib turadigan joyiga evakuatsiya rejasi osib kuiilishi, xar bir ishchi-xizmatchi bu rejani bilishi kerak.
To’qimachilik korxonalarida yonginga karshi samari kurashish maksadida ut o’chirish vodoprovodlari mavjud bo’ladi. Bu vodoprovod kupincha xujalik va ishlab chikarish vodoprovodi bilan birgalikda kullaniladi. Bu vodoprovod kuvurlariga suv kul, daryo, kanal, suv ombori, atezian kuduklari, shaxar vodoprovod tizimi va boshka manbalardan olishini mumkin.
Ut o’chirish uchun mo’ljalangan suv ta’minoti manbaning turiga va himoyalanuvchi obyektning xarakteriga karab vodoprovod kurilmalarining soni belgilanadi. Odatda ochik manbalardan bo’ladigan suv ta’minoti murakkab xisoblanadi. Bu sxema uz tarkibida suv chikarish inshooti, dastlabki suv kutargich nasoslari, suv tozalash kurilmalari, toza suv saklash xavzalari, suvni ikkinchi kayta kutarish nasosi stansiyasi, suv bosimi xosil kiladigan minora (suv minorasi), kuvurlar va ut o’chirish grantlari kabi kupgina kurilmalarni uz ichiga oladi. Kupgina to’qimachilik korxonalarida utga karshi suv ta’minoti korxona xovlisiga kurilgan suv xovuzlaridan olinadi. Suv xovuzlarining hajmi ut o’chirishning mexaniq vositalarini 3 soat davomida tinimsiz ta’minlab turishga mo’ljallanadi. Ular korxona xududdida shunday joylashtirishtiriladiki, suv nasoslar ishlatilganda ut o’chirish ichaklari uzunligi 150 m dan, avtonasoslar ishlatilganda esa 200 metrdan ortib ketmasligi kerak.
Ma’lumki, suv korxona vodoprovodi tarmog’i bir xilda sarf bo’lmaydi, suv bilan ta’minlash nasoslari esa ma’lum hajmda suv berib turadi. Korxona vodoprovod sistemasida suv sarfini rostlash uchun, hamda baland-pastligi jixatdan xar xil bulgan nuqtalarda bosimini rostlab turish uchun suv minoralari kuriladi. Vodoprovod sistemasida suv sarfikam bulganda kelayotgan ortikcha suv shu suv minorasiga tushadi va aksincha suv sarfi ortikcha bulganda shu minoradagi zaxira suvdan ishlatiladi.
Minoraning ishidagi suv un minutlik uzluksiz ishlatishga yetadigan bo’ladi. Xujalik extiyojlari uchun sutkali suv sarfining 20 foiz mikdorida, nasoslarni avtomatik ravishda yurgizlaganda esa 5 foiz mikdorida suv zaxirasi olinadi. Xozirgi payta bakdagi suvning satxi pasayishi bilan nasoslari avtomatik ravishda yurgizib yuborish uskunalari kullaniladi. Bunday xollarda suv minorasidagi suv hajmi 5 minutlik uzluksiz sarflashga xisoblanadi.
Zamonaviy paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalari juda murakkab va kup tarmokli xujalik bulib, katta maydonlarni ishgol kiladi. Tabiiyki, bunday maydonlarda xom ashyo, tayyor maxsulot va yordamchi materiallarni bir yerdan ikkinchi yerga tashish uchun xilma-xil transport vositalari ishlatiladi. Masalan, paxta toylarini paxta tozalash zavodlaridan poyezdlarda yoki avtopoyezdlarda, traktor va pritseplarda tashib keltirilsa, ularni omborlardan avtomashina, avtokara, elektrokara yoki zanjirli konveyerlarda yigiruv farikalariga tashiladi. Tayyor maxsulot esa, yana shu transport vositalari yordamida tayyor maxsulot omborlariga va u yerdan konteyner va vagonlarga ortilib savdo bazalariga yuboriladi. Bundan tashkari sexlararo hamda fabrikalararo trasnport vositalari ishlab turadi. Bular osma konveyerlar, yuk liftlari, pol ustida yuruvchi aravachalar, tirkishli konveyerlar, osma belanchaklar, aravachalarni sudrab yuruvchi konveyerlar, xavo okimi yordamida ishlaydigan transport vositalari va x.k. To’qimachilik korxonalarida kullaniladigan barcha avtomashina va avtopoyezdlar “Avtomobil transporti korxonalari uchun xavfsizlik koidalari” talablariga tulik javob berishi kerak.Avtomobillarning yuk ortilgan xoldagi paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalari xududidagi tezligi 10 km/soat dan oshmasligi kerak. Ularning yurish yunalishi piyodalar yo’li bilan kesishmasligi va bu yo’llar umumiy yo’l xarakati belgilari bilan boshkarilib borilishi kerak. Bu koidalar bilan barcha transport xaydovchilari tanishtirib chikilgan bulishi kerak. Ularning xarakati paytida, xatto eng past tezlikda ketayotganda xam zinapoyalariga va kuzovlariga odamlarning chikib olishiga yo’l kuymaslik kerak. Paxta, ipak va to’qimachilik korxonalari xududida ichki yonish dvigatelli transport vositalari albatta (iskrogasitellar) uchkun o’chirgichlar bilan ta’minlangan xolda yurishlari kerak.
Sexlardagi tashish vositalari esa ma’lum aniq marshrut buylab yurishlari va bu marshrutlar odamlar gavjum yo’laklar ustidan o’tmasligi kerak. Belanchak, aravacha, ilgak va zanjirlarning tepadan tushib ketmasligini ta’minlovchi moslamalar bilan ta’minlanishi kerak.
Bu konveyerlar odamlar yuradigan yo’l kesishgan yerlarda himoya to’siqlari bilan ta’minlanadi.