1. Korporatsiya tushunchasi. Xalqaro moliya korporatsiyasi

MAVZU: Xalqaro korporatsiyalar xalqaro moliy munosabatlari subekti sifatida

Reja:
1.Korporatsiya tushunchasi.
2. Xalqaro moliya korporatsiyasi.

KORPORATSIYA (lot. corporatio — birlashma, uyushma, hamjamiyat) — rivojlangan yirik aksiyadorlar jamiyati, biron bir faliyat uchun uyushgan huquqiy va jismoniy shaxslar majmui. Korporatsiya bir kasb yoki faoliyat sohasida fuqarolarni birlashtirishi ham mumkin. 19-a. oʻrtalarida paydo boʻlgan. Hoz. bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xoʻjalikning barcha tarmoqlarida asosiy mavqega ega. Korporatsiyalar negizini aksiyadorlik jamiyatlari tashqil qiladi. 20-a. ning 2-yarmidan xalqaro Korporatsiyalar keng rivoj topdi.
Aksariyat hollarda Korporatsiyalar bir xil mahsulotlarning asosiy ishlab chikaruvchilarini birlashtiradi, natijada i. ch. monopollashadi. Ayni paytda Korporatsiya investitsiya kapitalining markazlashuviga yordam beradi, ilmiytexnika taraqqiyotini, mahsulotning raqobatbardoshligi va uzoq hayotiy siklini taʼminlaydi. Mulk egaligi maqomiga koʻra, davlat, xususiy, aralash (qoʻshma) Korporatsiya larga, tarmoqlar boʻyicha sanoat, q. x., transport, aloqa va b. turdagi Korporatsiya larga boʻlinadi. Rivojlangan mamlakatlarda sanoat tarmoqlari Korporatsiyaga uyushgan hollar koʻp uchraydi (mas, «DEU» korporatsiyasi). Oʻzbekistonda birinchi Korporatsiyalar 20-a. ning 90-y. laridan boshlab sanoatning turli tarmoqlarida paydo boʻldi.
Xalqaro moliya korporatsiyasi, XMK (IFC, International Finance Corporation) — BMTning ixtisoslashtirilgan muassasasi; Jahon banki guruhiga kiradi. 1956-yilda Xalkaro tiklanish va tarakkiyot banki (XTTB) ning filiali tarzida tashkil etilgan, keyinchalik mustaqil yuridik shaxs. Aʼzo davlatlar soni 174 ta (1998). Shtabkvartirasi Vashingtonda. XMK ning oliy organi — Boshqaruvchilar kengashi va direktorat (24 ijrochi direktorlar)ga XTTBning boshqaruvchilari va ijrochi direktorlari kiradi va ular XMKda ham tegishli lavozimlarni egallaydilar. XTTB prezidenti XMKning ham prezidenti xisoblanadi. XMKning ijrochi vitseprezidenti umumiy boshqaruv va korporatsiyaning joriy operatsiyalariga javob beradi. Bundan tashqari XMKda 7 ta vitseprezident boʻlib, ular 5 mintaqaviy [Afrika (Saxara jan.rogʻidan), Osiyo; Urta Osiyo, Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika; Yevropa; Lotin Amerikasi va Karib havzasi] va 4 tarmoq (agrobiznes; kimyo, neft kimyosi va oʻgʻitlar; infratuzilma; neft, gaz va togʻkon sanoati) departamentlari ishini nazorat qiladi.
XMK huzurida bank ishlari maslahat komissiyasi faoliyat koʻrsatadi. Korporatsiyaning rasmiy maqsadlari: xususiy sektorga molshshiy yordam koʻrsatish bilan rivojlanayotgan mamlakatlarning iqgisodiy oʻsishiga koʻmaklashish, shuningdek, i.ch. sohasida tadbirkorlikni ragʻbatlantirish orqali aʼzo mamlakatlarning iqtisodiy oʻsishiga yordam koʻrsatish. XMK faqat yuqori rentabelli loyihalarga kreditlar ajratadi. Qarzlar 15 yilga qadar muddat bilan ssuda kapitali bozoridagi oʻrtacha yillik foiz stavkalaridan yuqoriroq foiz stavkalarida beriladi.
1961-yildan korporatsiya kreditlar ajratish bilan birga qurilayotgan korxonalar aksiyadorlik kapitaliga investitsiyalar kiritish va keyinchalik bu aksiyalarni xususiy investorlarga sotishni ham amalga oshiradi. Korporatsiya ishtiroki hissasi, odatda, aksiyadorlik kapitalining 1/5 qismidan ortiq boʻlmaydi.
1986-yilda XMKda xorijiy investitsiyalar boʻyicha Maslahat xizmati tashkil etilgan. Bu xizmat hukumatlarga uzoq muddatli rivojlanish ehtiyojlari uchun kapital jalb etish, maqbul investitsiya muhitini yaratish uchun qonunchilik, strategiyalar, qoida va tartiblar masalalarida maslahatlar beradi. XMK moliyalashtirishda hukumatlar kafolatlarini qabul qilmaydi va xususiy moliya tuzilmasi tarzida oʻzining moliyaviy va boshqa xizmatlarini bozor narxlarida taqdim etadi.
XMK tashkil etilgan paytdan boshlab 2004-yilgacha jahonning 140 ta rivojlanayotgan davlatlarining 2825 ta kompaniyasini moliyalashtirish uchun 34 mlrd. AQSH dollaridan ortiq mablagʻlarini yoʻnaltirgan.
2002-yilda Toshkentda XMKning missiyasi ish boshladi. Korporatsiya Oʻzbekistonda xususiy sektorni rivojlantirishga, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga muhim hissa qoʻshib kelmoqda. 2002-yilda XMK Uzbekistan, Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Tojikistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlash uchun 45,0 mln. AQSH dollari ajratdi.
21-asr boshidan Oʻzbekistonda XMK ning "Markaziy Osiyoda lizingni rivojlantirish boʻyicha loyiha"si amalga oshirilmoqda. 2002 yil oxirlarida XMK Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan hamkorlikda "Uzbeklizing Interneshnl" kompaniyasiga 4,5 mln. AQSH dollari miqdorida kredit liniyasini ochdi.
Xalqaro korporatsiyalar faoliyati orqali iqtisodiyotda quyidagi imkoniyatlar yaratiladi:
Glaballashuv sharoitida transmilliy korparatsiyalar
–ishlab chiqarishning yirik hajmi va ko’lami hisobiga mahsulot birligiga to’g’ri keladigan xarajatlarni kamaytirish;
–ishlab chiqarishning samarali tashkil etilishi hisobiga mehnat taqsimoti va ixtisoslashuvni yanada chuqurlashtirish; –tashqi muhit o’zgarishlariga tezda moslashish;
–xorijiy bo’linmalar orqali ular joylashgan mamlakatlardagi bozorlar holatining va mahsulotlarga bo’lgan talab darajasining o’zgarishiga tegishli ma’lumotlarni to’plash hamda tahlil etib borish;
–jahon bozoridagi talabning o’zgarishiga muvofiq strategik loyihalarni amalga oshirish. Agar kompaniya jahon bozorlarida faoliyat yuritishning quyidagi talablarini kompleks tarzda hisobga olsa, xalqaro korporatsiyalarning strategiyasi global bo’lib hisoblanadi:
–raqobat va bozorlarning umumjahon holatini doimiy muhokama qilish;
–o’zining raqobatchilarini va global raqobat kurashida faoliyat yuritish usullarini yaxshi bilishi;
–o’z faoliyatini umumjahon yoki yirik mintaqaviy ko’lamda amalga oshirishi;
–o’z foydasining ma’lum qismini ilmiy tadqiqot ishlariga yo’naltirishi va yuqori texnologiyali tarmoqlarda faoliyat ko’rsatishi;
–tez moslashuvchan axborot, ishlab chiqarish, moliyaviy texnologiyalar yordamida o’z faoliyatini muvofiqlashtirishi;
–o’zining korxona va ishlab chiqarish filiallarini yagona xalqaro boshqaruv tarmog’iga birlashtirish va boshqa transmilliy korporatsiyalar bilan o’zaro yaqin aloqalar o’rnatishi.
Hozirgi davrda xalqaro korporatsiyalar faoliyati rivojlanishiga xos bo’lgan asosiy xususiyatlar quyidagilardan iborat:
–jahon bozoridagi talabning o’zgarishiga tezda moslashishi;
–umumjahon global strategiyasi doirasida faoliyat ko’rsatib jahon bozorining barcha tarkibiy qismlariga ta’sir o’tkazish imkoniga egaligi;
–ishlab chiqarishning global omillaridan keng tarzda foydalanishi;
–xalqaro korporatsiyalar deyarli dunyoning barcha mamlakatlarida xalqaro ishlab chiqarishning global tizimini yarata olishganligi
Transmilliy korparatsiyalarning jahon iqtisodiyoti glaballashuvidagi o’rni.Jahon xo’jaligida ro’y berayotgan iqtisodiy jarayonlarning ob’ektiv natijasiga ko’ra vujudga kelgan transmilliy korporatsiyalar o’ziga xos hususiyatga ega. Jahon iqtisodiyotida transmilliy korporatsiyalar xalqaro mehnat taqsimotining faol ishtirokchisi bo’lib, uning rivojlanishiga o’z hissasini qo’shib kelmoqda.
Xorijiy mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, transmilliy korporatsiyalar, transmilliy banklar, xalqaro moliyaviy markazlar faoliyati doirasining kengayib borishi davlatlar iqtisodiy rivojlanishida sezilarli rol o’ynamoqda. Transmilliy korporatsiya deganda xorijiy aktivlarga va xalqaro miqyosda iqtisodiyotning biror-bir sohasiga kuchli ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega bo’lgan yirik ishlab chiqarish birlashmalari tushuniladi.
Boshqa davlatlar iqtisodiyoti investitsiyalari va kreditlari berish to'g'risidagi munosabatlar mavjud. Bu rivojlanish darajasi , moliyaviy munosabatlar turi milliy iqtisodiyoti, global iqtisodiyotning, siyosiy vaziyat, davlatlar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati rivojlantirish darajasi bilan belgilanadi. yuqori darajadagi bilan tavsiflanadi mamlakat ishlab chiqarish, mehnat va davlatlar o'rtasidagi kuchli munosabatlarning yanada mukammal bo'limi, yanada muhim bo'lgan kapital ular orasida oqadi.
Xalqaro moliyaviy munosabatlar birinchi navbatda shaklida taqsimlanadi valyuta operatsiyalari, pul-kapital mamlakatlar qismi aksincha valyuta tarjima yoki qaysi.
Bugungi kunda, xalqaro moliya asosiy markazlari G'arbiy Evropa, AQSh va Yaponiya mamlakatlari. xalqaro maydonda moliyaviy operatsiyalarini o'z daromad ko'pincha tashqi savdo daromad oshib.
Xalqaro pul va moliyaviy munosabatlar, ularning davlat va milliy institutlar, xalqaro tashkilotlar va xususiy korxonalar to'g'ridan-to'g'ri ishtirokida rivojlantirish. Bu darajadagi ko'plab xalqaro tashkilotlar, xususan yaratilgan iqtisodiy sohadagi munosabatlarni tartibga soladi va qo'shma iqtisodiy loyihalarni yuritish sohasida xalqaro bitimlarga muvofiq faoliyat ko'rsatmoqda.
Eng yirik xalqaro moliya tashkilotlari XVF, WTO, shuningdek ixtisoslashtirilgan mablag'lari va turli xalqaro banklar bir qator bor.
Bugun munosabatlar juda katta doira shama xalqaro moliyaviy munosabatlarning mazmuni tovarlar (xizmatlar) eksport iqtisodiy rivojlantirish davlat yo'nalishi uchun muhim strategik ahamiyatga ega vaziyatlarda, ayniqsa muhim ahamiyatga ega.
Xalqaro moliyaviy munosabatlar, xalqaro kredit va moliyaviy munosabatlar, shaklida rivojlanmoqda global savdo, xalqaro xizmat, sanoat hamkorlik, xalqaro turizm, ilmiy va texnikaviy aloqalar mamlakatlari o'zaro ta'minlash.
Jahon iqtisodiyoti o'tkazish bugun jalb mamlakatlarning eng yaqin faoliyat, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va boshqa sohalarda darajasiga bog'liq. mamlakatlar o'rtasida to'lovlar, kapital va kredit resurslaridan pul oqimlarini kengaytirish uchun etakchi vaqt davomida ko'proq uprochayutsya Bu ishoratlar. Xalqaro moliya bu borada davlat va jahon moliya tashkilotlari (supra-milliy tuzilmalar) bilan Shtatlar va sub'ektlari o'rtasidagi munosabatlar haqidagi xorijiy davlatlarning xo'jalik subyektlari bilan boshqa mamlakatlar hukumatlari nisbatan, davlatning iqtisodiy shaxslarga nisbatan guruhlangan.
Turli davlatlarning individual subyektlari o'rtasida uning maqsadi vositachiligida pul oqimlarini Xalqaro moliyaviy munosabatlar. Bu shaxslar, va hokazo (boshqa mamlakat tashqi sub'ektlarini davlat tomonidan boshqa mamlakatlar yoki kredit uchun kredit haqida) kompaniyasi (sotish), turli mamlakatlar hukumatlari qilish mumkin Har qanday xalqaro kreditlar ikki tomonlama munosabatlarni (- uning haq va unga qiziqish to'lov kredit) bo'ladi.
Xalqaro faoliyatini global aks ettiradi moliyalashtirish integratsiya jarayonlarini zamonaviy dunyoda sodir. Ular maxsus ixtisoslashtirilgan xalqaro tashkilotlar uchun yaratilgan, jamg'armalar orqali supranasyonel tuzilmalari faoliyatini ta'minlash.
mavjud xalqaro moliya institutlari obro'sini oshirishga yagona valyuta moliyaviy markazlashtirish va o'tish darajada ortishiga olib keladi.