1. Korporatsiya foydasining iqtisodiy mohiyati va uni moliyaviy faoliyatidagi o’rni

3. Korporatsiya foydasini oshirish yo'nalishlari.
Korxona foydasi uning faoliyati natijasida kompaniyaga pul tushumlarining asosiy manbai hisoblanadi. Bu kompaniyaning asosiy daromad manbai. Kompaniyaning aktivlariga foyda olish variantlari quyidagilardan iborat:

• 
  tovarlar, mahsulotlarni sotish;
  
• 
  turli xizmatlar ko'rsatish.
  

Shuni ta'kidlash kerakki, kompaniyaning yuqorida ko'rsatilgan daromad manbalarini olish bilan bog'liq barcha xarajatlari foyda tushunchasiga kiritilmaydi. Kompaniyaning asosiy maqsadi foydani maksimal darajada oshirishdir. Har qanday biznes samaradorligining asosiy ko'rsatkichi - sotishdan olingan foyda. Rentabellik va samaradorlik, pul oqimining yo'nalishi, shuningdek, aktivlar aylanmasi uning hajmiga bog'liq bo'lishi mumkin.
Savdodan olingan foyda kompaniya faoliyatini va uning samaradorligini baholashga qodir bo'lgan ko'rsatkich sifatida tushuniladi. Foyda miqdori xarajatlarni qoplash va normal faoliyatni amalga oshirish uchun etarli bo'lishi kerak. Kompaniyaning samaradorligini tahlil qilish uchun ular oldingi davr uchun sotishdan olingan foyda qiymatlarini oladilar va ularni hisobot ma'lumotlari bilan solishtiradilar. Dinamika bo'yicha xulosalar chiqaring. Agar hisobot davrida ko'rsatkich o'sgan bo'lsa, unda kompaniyaning samaradorligi yaqqol namoyon bo'ladi. Umuman olganda, o'rganilayotgan ko'rsatkich yalpi daromad va mahsulot (tovar) sotish xarajatlari o'rtasidagi farqdir. Sotishdan olingan foyda ko'rsatkichini xalqaro amaliyotdagi operatsion foyda qiymati bilan, ya'ni korxona faoliyati davomida bozorda ishlab chiqargan foyda bilan bog'lash mumkin. Bu holda "sotish" tushunchasi nafaqat savdo yo'nalishidagi operatsiyalardan olingan foydani, balki sheriklar bilan bitimlar va oldi-sotdi shartnomalarini tuzish bilan boshqa har qanday sotish turlarini ham nazarda tutadi. Savdodan tushgan foyda ko'rsatkichi kompaniyaning ustavda mustahkamlangan asosiy faoliyati bo'yicha faoliyat yuritish davrida olingan foyda miqdorini baholashga imkon beradi.
Marjinal foyda
Tovarlarni sotishdan olingan foyda tushunchasi marjinal foyda ta'rifi bilan chambarchas bog'liq:
Pmarzh \u003d B - PZ,
bu yerda Pmarzh - olingan marjinal foyda miqdori, ya'ni.
B - kompaniyaning daromadi, t.
PZ - kompaniyaning o'zgaruvchan xarajatlari yig'indisi, t.
O'zgaruvchan xarajatlar quyidagi elementlarni o'z ichiga olishi mumkin:

• 
  mahsulot ishlab chiqarish (uni sotish) bilan bog'liq bo'lgan ishchilarning ish haqi, ya'ni asosiylari;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo uchun ishlab chiqarish xarajatlari;
  
• 
  elektr energiyasi, gaz va boshqalar uchun xarajatlarni to'lash.
  

Marjinal foyda kompaniyaning ishlab chiqarish hajmiga bevosita bog'liq, shuning uchun ularning o'sishi bilan foyda miqdori ham ortadi. Ushbu turdagi foyda doimiy xarajatlar nuqtai nazaridan xarajatlarni qoplash imkoniyatini beradi.
Ichki omillar
Foyda kompaniya uchun asosiy daromad manbai bo'lganligi sababli, uni ko'paytirishi (yoki kamaytirishi) mumkin bo'lgan barcha omillarni diqqat bilan o'rganish kerak. Barcha omillar orasida tashqi va ichki omillarni ajratib ko'rsatish mumkin.
Ichki omillar orasida biz quyidagilarni ta'kidlaymiz:

• 
  Sotishning rentabelligi bilan bog'liq bo'lgan tovarlarni sotish hajmi. Sotishning yuqori rentabelligi va sotishning o'sishi bilan sotishdan olingan foyda ham oshadi. Aks holda, rentabellik past bo'lsa, u holda sotishning o'sishi, aksincha, foydaning pasayishiga olib keladi.
  
• 
  Assortiment ro'yxatining tuzilishi.
  
• 
  Tovarlarning tannarxi (teskari bog'liqlik mavjud: xarajatlarning oshishi bilan foyda tushadi).
  
• 
  Tovarning narxi (agar u o'ssa, foyda ham oshadi).
  
• 
  Biznes xarajatlari miqdori.
  

Tashqi omillar
Tashqi omillarga quyidagilar kiradi:

• 
  amortizatsiya va hisob-kitob siyosati;
  
• 
  davlat organlari va ularning ta'siri;
  
• 
  tabiiy xususiyatlar;
  
• 
  umumiy bozor kayfiyati (talab, taklif darajasi va boshqalar)
  

Tabiiy birliklarda sotish hajmining o'sishi har doim kompaniyani sotishdan olingan foydaning o'sishiga va shuning uchun moliyaviy o'sishga yordam beradi. Zararli tovarlarni sotishda foyda pastga yo'naltiriladi. Daromadning o'sishini mahsulot assortimenti tarkibida tejamkor tovarlarni sotish hajmini oshirish orqali ham ta'minlash mumkin, bu esa kompaniyaning moliyaviy ahvolini yaxshilashga olib keladi. Agar sotish tarkibida past rentabelli (yoki rentabelsiz) mahsulotlarning ulushi yuqori bo'lsa, foyda ham tushadi.
Asosiy tannarx va xarajatlar darajasining pasayishi sotishdan olinadigan foyda darajasining oshishiga yordam beradi, xarajatlarning oshishi foydaning pasayishiga yordam beradi. Sotishdan olingan foyda va tannarx bir-biriga teskari bog'liqdir. Bunday xarajatlarga, xususan, tijorat va ma'muriy xarajatlar kiradi. Sotilgan mahsulotlar narxlarining dinamikasi foyda darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Narxlarning oshishi sotish hajmining oshishiga, demak, sotishdan olingan foydaning oshishiga olib keladi. Teskari vaziyatda narxlarning pasayishi firma daromadining kamayishiga, shuningdek foydaning pasayishiga olib keladi.
Kompaniya rahbariyati yuqoridagi barcha omillarga salbiy ta'sirni kamaytirish yo'nalishida ta'sir ko'rsatishga qodir. Ularning ta'siri natijasida sotishdan olingan foyda yoki zarar hosil bo'ladi. Faktorli tahlil usullaridan foydalanish sotish samaradorligini oshirish uchun zaxiralarni ko'rsatish va optimal boshqaruv qarorlarini aniqlash imkonini beradi. Buning uchun "Moliyaviy natijalar to'g'risida hisobot" ma'lumotlaridan foydalaning. Korxona uchun tashqi omillarga ta'sir qilish juda qiyin, chunki ular kompaniyaning savdo bozorining holati bilan belgilanadi. To'g'ridan-to'g'ri, bu omillar kompaniya foydasiga ta'sir qila olmaydi, ularning harakati bilvosita.
Misollar
Aniq misollar yordamida sotishdan olingan foydani tahlil qilamiz.
1-misol. “Astra” MChJ 2017 yil uchun quyidagi ko‘rsatkichlarni oldi:

• 
  daromad 100 000 tonnani tashkil etdi;
  
• 
  tannarxi 85 ming tonnani tashkil etdi.
  

Hisoblash formulasi quyidagicha:
Yalpi foyda \u003d Daromad - Xarajat,
Yalpi foyda \u003d 100 000 - 85 000 \u003d 15 000 tonna
Yalpi foyda 15 ming tonnani tashkil etdi.
2-misol. 2017 yilda "Klima" MChJ 1000 dona tovarni 500 mln so’mdan sotgan. Bir birlik mahsulotning narxi 350 mln so’mni tashkil etdi. Mahsulotlarni sotishning umumiy qiymati 15 000 mln so’mni tashkil etdi. Sotishdan olingan foydani aniqlash kerak.
Yechish uchun biz tovarlarni sotishdan tushgan umumiy daromadni topamiz:
1000 * 500 = 500 000 mln so’m.
Keling, umumiy xarajatlarni (xarajatlarni) aniqlaymiz:
1000 * 350 = 350 000 mln so’m.
Keling, qiymatni hisoblaylik:
Sotish foydasi \u003d Daromad - tannarx - sotish xarajatlari \u003d 500 000 - 350 000 -15 000 \u003d 135 000 mln so’m.
Shunday qilib, kerakli ko'rsatkich miqdori 135 000 mln so’mni tashkil etdi.
Hisobotda qaerdan topish mumkin
Kompaniyaning hisobot shakllarida foyda ko'rsatkichi quyidagicha aks ettiriladi:

• 
  balansda sotishdan foyda yo'q;
  
• 
  "Moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobot"dagi foyda 2200-satrda aks ettiriladi.
  

Buxgalteriya balansida ushbu foydani ko'rsatadigan chiziqning yo'qligi balansning asosini korxona aktivlari va passivlarini shoshilinchlik darajasiga ko'ra guruhlash tashkil etilishi bilan bog'liq. Buxgalteriya balansi ma'lum bir sanadagi moliyaviy holatni tavsiflovchi hujjatdir.
"Moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobot" ma'lum vaqt davomida kompaniyaning moliyaviy natijalarini to'plashni o'z ichiga oladi. U daromadlar va xarajatlarni yo'nalishlari bo'yicha tasniflaydi.
Hisobotga ko'ra sotishdan olingan foydani hisoblash quyidagicha:
2200-qator = 2100-qator - 2210-qator - 2220-qator
Buxgalteriya hisobi ma'lumotlariga ko'ra hisoblash
O'rganilayotgan ko'rsatkich miqdori kompaniyaning buxgalteriya hisobi ma'lumotlariga ko'ra aniqlanishi mumkin:
Sotishdan olingan foyda \u003d 90-1 "Daromad" subschyotining kredit aylanmasi - 90-2 "Sotish narxi" subschyotining debet aylanmasi
90-2 subschyotda mahsulot tannarxi, shuningdek, tijorat va ma’muriy xarajatlar aks ettiriladi.
Ushbu subschyot bo'yicha analitik hisob tijorat xarajatlari, boshqaruv xarajatlari miqdorini aniqlash imkoniyatiga ega bo'lish uchun xarajatlarni alohida schyotlarga bo'lish imkonini beradi.

1^ Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirish boʻyicha harakatlar strategiyasi toʻgʻrisida”gi PF-4947- sonli Farmoni. 17.02.2017

2^ Mirziyoyev Sh. “Buyuk kelajagimizni mard va oliy janob xalqimiz bilan birga quramiz.” Toshkent: "O’zbekiston" 2017 y

3^ Soliq kodeksining 25-moddasi.