1. Konfutsiy o’miri ha’m do’retpeleri Konfutsiy filosofiyasınıń kelip shıǵıwı hám túrleri

Dóretiwshilik iskerlik

Tómendegi gáprni oqiń: Birinshi gáp degi “adamgershilik hám óz minnetin sezim etiw” sóz dizbegin búgingi kún menen baylanıstırń. Hár eki gáptiń jámiyet rawajlanıwı hám párawanlıǵına qanday tásiri bar? Bul tekstler ortasında qanday baylanıslılıq ámeldegi?

1. Konfutsiy oyda sawlelendiriw etken ideal insan eń zárúrli eki pazıyletke - adamgershilik hám óz minnetin sezim etiwge - ıyelewi kerek.

2. “Patsha - patshalıǵınsha, puqara - puqaralıǵınsha, áke - otaligicha, perzent - perzentliginshe qalıwı kerek”.

Konfutsiylik yamasa konfutsiychilik - Kitay daǵı etikalıq -siyasiy táliymat ; keyinirek eń tásirli 3 tiykarǵı filosofiyalıq -diniy aǵımnan biri (daosizm hám buddizm menen birge). Konfutsiy tiykar salǵan. Konfutsiyning dáslepki dawamshıları — Men-szi (Mek Ke — eramızǵa shekemgi 371—289 ), ven-szi (eramızǵa shekemgi 6 -ásir), Xan Fey-szi (eramızǵa shekemgi 233 jıl v. e.), keyingi dáwirde Pán Chjen (6 -ásir), Xan Yuy (768—824) hám basqa

Konfutsiy táliymatında adamgershilik (jen), ádep qaǵıydaları (li), pazıylet (de) túsinigi zárúrli orın iyeleydi. Adamgershilik túsinigine kóre, adamlar etikalıq jáne social munasábetlerde jası ullı, poziciyasi bálent kisilerdi xurmat etiwleri, patshahga shın berilgen bolıwları kerek. Ádep kridaları túsinigine kóre, ol sebepli joqarı pazıyletler qáliplesedi, jámiyet rawaj tabadı, ádalat bayram etedi. Minnetti ótew etiw sebepli ın-san kámalǵa jetkenge erisedi. Onıń negi-zida " sen óziń nege erisiwdi qáleseń, oǵan basqalardıń jetiwine ko'maqlash", " sen neni árman etpeseń, onı basqalarǵa ráwa kórme" sıyaqlı turmıslıq principler jatadı. " Ullı táliymat" hám " Ortalıq haqqında táliymat" degen dóretpelerdi Konfutsiy jazǵan dep shama etiledi. Bul kitaplarǵa kóre, adamlardıń birgelikte aqılǵa say jasawı rejiminiń zárúrli shártini 5 ápiwayı hám ullı pazıylet sırtqıl etedi: donolik; adamgershilik; sadıqlıq ; úlkenlerdi húrmet qılıw ; mártlik. Bul pazıyletler ózine hám basqalarǵa xalollikni hám tereń húrmetti ańlatadı. Tek eski hám kámal insanlarǵana bunday pazıyletke iye boladı.

Konfutsiyda aytılıwına qaraǵanda, nızam insan máplerine xızmet qilmog'i kerek. Nızam ózgeriwi menen mápdarlıq hám mápsizlik túsinikleri hám taǵı basqasha mánis kásip etedi, insan iskerliginde túpkilikli ózgeris penenjúz beredi. Ótken zamanda ornatılǵan tártipke iyiliw qılıw jańa nızamlar ruhiga zid bolıp tabıladı. K. de jámiyeti basqarıwǵa úlken itibar berilip, oǵan kóre, jámiyeti kereginen artık, ápiwayı nızamlar menen toltırıp jibermaslik zárúr. Kitayda ásirler dawamında K. dıń túrli mektepleri júzege kelgen. Olar ortasında keskin gúres barǵan.

Konfutsiy eramizǵa shekemiy 1 -a. de mámleket táliymatına aylandı, 9 -asirde buddizm, 11-asirde daosizm ústinen tolıq uttı. Buǵan, ásirese, Sun dáwiri (960—1279 ) de neokonfutsiychilik rawajlanǵanlıǵı sebepli erisildi.

Juwmaq

Konfutsiy filosofiyası filosof hám konfutsiyshunos penenalım Mencius penentárepinen isloh etilgen hám keń tarqalǵan, ol Konfutsiyning ózi sıyaqlı, urısıp atırǵan mámleketlikler dáwirindegi tártipsizlikti tamamlaw maqsetinde shtat -mámleket boylap konfutsiy idealların targ'ib etken. Onıń húkimran sinfni ózgertiwge bolǵan urınısları Konfutsiynikidan kóre tabıslılaw emes penenedi, lekin ol Konfutsiy óliminen kóre keńlew auditoriyaǵa Konfutsiy ámirlerin tanıstırdı. Konfutsiylik sebebin taǵı bir alım -filosof, Konfutsiychilikning besew ullı oyshılınıń aqırǵısı, Xunzi (sonıń menen birge, Xun Kuang atı menen, eramızǵa shekemgi 310 - 235 -jıllar. Mil. Av.) Ilgeri surdi, ol sistemanı jáne de isloh etip, talay pragmatik (yamasa pessimistik) usınıs etdi.) nızamshılıqqa birpara táreplerden kóre jaqınlaw, lekin ol óz jumısında aytqan tiykarǵı qaǵıydaların saqlap qalǵan filosofiyanıń kórinisi. Xunzi.