1. Konfutsiy o’miri ha’m do’retpeleri Konfutsiy filosofiyasınıń kelip shıǵıwı hám túrleri

KONFUKIANIZM: OQIW TARIYXI

Konfutsiylikni súwretlewge bolǵan hár qanday urınıw (ru" sózme -sóz" hálsiz ", lekin shártli túrde" alım " retinde kórsetilgen) úyreniw ob'ekti retinde, bul zamanagóy zamanagóy Evropa hám Kitay qızıǵıwshılıǵınıń táǵdirli birikpesinen shólkemlesken tariyxıy baylanıslılıq ramzi ekenligin tán alıwdı talap etedi. Bul birikpediń ilimiy jemisdorligi Batıs dilmashları moynına tústi. Óytkeni anıq: ru 1900 jılǵa shekem Kitaylıqlar tárepinen hesh qashan sanalı túrde tergew etilmegen Konfutsiylik Lyuis penenXodus penen1911 jıl basılıwında járiyalaǵanı sıyaqlı Britannica ensiklopediyasi" Kitay klassiklarining kosmologiya, social basqarıw princpı, húkimet, etika hám etika haqqındaǵı táliymatları ushın nadurıs ulıwma termin". Qáte retinde belgili metafora mısalında tórt ásirlik analizler, túsindiriwler hám eń áhmiyetlisi, awdarmalar berildi, olar arqalı Konfutsiylik hám tiykarǵı Kitay quramındaǵı sózler tańlanıwlanıw yamasa hújim qılıw ushın anıq hújjetlestirilgen. Bul waqıt dawamında " Konfutsiy" obrazı jáhán kóleminde dańq shıǵardı, watanlası Kongzi bolsa mıń jıllar dawamında Kitay mádeniyatınıń eń ullı oyshılı hám oqıtıwshı retinde húrmet etilgen. Mánisi az-azdan konfutsiylik arqalı anıqlanǵan bul úlken ushırasıw kontekstinde Kitay hám konfutsiychilikning ornı Batıstıń materiallıq óz-ózin ańǵarıwı ishinde ózgerdi. Batıs ushın Kitaydıń ma`nisi ózgerdi hám usınıń menen birge konfutsiychilikning áhmiyeti sol komplekstiń global xarakterine aylandı.

Termin Konfutsiylik jigirma birinshi ásir oqıwshılarınıń kóbisine tanıs bolǵan sóz dizbegilerdiń nominal ekvivalenti ru, rujia, ruhu, mánisleri Konfutsiy táliymatı emes, bálki alım, klassik dástúr hám klassik táliymat bolıp tabıladı (Kongzi, 551 hám eramızdan aldınǵı 479 jıl ). Konfutsiylik, ásirese, tómendegilerdi názerde tutqan : (1) pikirlew sisteması (2) social qadaǵalaw mexanizmi yamasa mámleket ideologiyası hám (3) Kitaydıń puqaralıq dini yamasa etikası, usı mánisten alıp qaraǵanda Kitaydıń ózinden parq etpeydi hám sol sebepli júdá múnásip tema. úyreniw Konfutsiylik onıń tariyxın úyreniw ob'ekti retinde dúziw ushın hár qanday umtılıw -háreketlerdi orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın hám óshirip qóyatuǵın kóp zatlardı ańlatadı.

XVIII ásirden aldın hám Kitay klassik ılım -pániniń jańa hám eski jazıw dástúrleri ilimpazları ortasındaǵı intellektuallıq tartıs penen-tartıslardan aldın, konfutsiylik boyınsha nátiyjeli izertlewler joq edi. Bunıń ornına, tekstli jámáátlerdiń kóplegen dástúrleri bar edi, olardıń hár birine túsindiriw hám túsindiriwler jazılǵan jiujingyoki toǵızta klassik dóretpe (Hújjetler kitapı, Oddlar kitapı, Ózgerisler klassikasi, Báhár hám gúzek jılnamaları, Dástúrler jazıwı, Guliang túsindiriwi, Gongyang túsindiriwi, Zuo túsindiriwi hám Chjou dástúrleri) - bulardıń hámmesi tahrir etilgen, yoshlangan yamasa Kongzi tárepinen jazılǵan. Tariyxni jazıw múmkin bolǵan bul tekstler ústinde islew, Batısda Ínjıl germenevtikasiga uqsas yoshlangan ilimiy ámeliyat retinde túsiniledi. Áyyemgi dáwirdiń máńgi haqıyqatlarınan xabarlı bolıw ushın tekstler menen shuǵıllanıw tariyxı Jan Xenderson tárepinen kórkem tárzde aytılǵan. Jazıw, Canon hám túsindiriw (1991) hám Benjamin Elman Filosofiyadan filologiyaga (1984), lekin bul konfutsiylik haqqında emes.