1. Кириш. Маълумотлар тармоқларининг ривожланиши

4. Ўзбекистонда АКТ ривожланиш тарихи
Совет даврида қурилган инфратузилишга асосланган Ўзбекистондаги телекоммуникация тармоқлари замонавий ривожланишга эга бўлиб, бу мамлакатни ахборот саноатида минтақадаги этакчилардан бирига айлантирди. 2012 йилда телекоммуникация хизматлари ҳажми 22,5 фоизга ўсди. 2012 йил охирида мамлакат бўйлаб ўрнатилган кенг полосали портлар сони 378 мингтани ташкил этди ва 55,5% га ўсди. Фаол фойдаланишдаги портлар сони 202,700 ни ташкил этади ва 37,2% ни ташкил қилади. Ўша йили мамлакат бўйлаб жами 1576 км оптик толали магистрал линиялари ётқизилди.
Рақамли алмашинувлар асосан йирик шаҳарлар ва қишлоқ жойларда тарқалган.
Давлат телекоммуникация компанияси бўлган "Ўзбектелеком" АК Япония ҳукумати ва Хитой Тараққиёт банкининг заёмларидан магистрал хизматларини яхшилаш учун фойдаланган. 2010 йилда рақамли алмашинувга ўтиш якунланди. Ўшандан бери мобил алоқа хизматлари бозори тез суръатлар билан ўсиб бормоқда ва уяли алоқа операторларининг абонент базаси 2011 йилдаги 25 миллионинчи босқични энгиб ўтди.
Ўзбекистон МДҲ мамлакатлари билан оптик толали магистрал ва микротўлқинли радиореле тармогъи орқали богъланган. Москванинг халқаро шлюзли калити орқали ижарага олинган алоқа канали ҳам ишлатилади. ФТТБ технологиясига республиканинг телекоммуникация линиялари ўтказилиши тугагандан сўнг, Ўзбекистон Транс-Осиё-Эвропа (ТАЕ) ёрдамида Афгъонистон билан оптик толали алоқа яратишни режалаштирмоқда.
Ўзбекистонда уяли алоқа хизматларини тақдим этувчи компаниялар:
- "Билайн" савдо маркаси остида уяли алоқа хизматларини тақдим этувчи "Унител" МЧЖ (ГСМ, УМТС, ЛТЕ стандартлари); [2]
- УCелл савдо белгиси остида уяли алоқа хизматларини тақдим этувчи "CОСCОМ" ИП МЧЖ (ГСМ, УМТС, ЛТЕ стандартлари); [3]
- "УМС" савдо маркаси остида уяли алоқа хизматларини тақдим этувчи "Универсал Мобиле Сйстемс" МЧЖ (ГСМ, УМТС, ЛТЕ стандартлари). [4]
Бундан ташқари, Перфеcтум (CДМА стандарти) [5] ва УЗМОБИЛЕ (CДМА ва ГСМ, УМТС, ЛТЕ стандартлари) [6] бозорда ишлайди.
Шуни таъкидлаш керакки, аксарият қоидалар тўгъридан-тўгъри ёки билвосита ўзаро богълиқ бўлиб, ўзаро тўлдириш ва тузилиш манзарасини яратади. Шу билан бирга, АКТ ривожланишининг алоҳида соҳаларини тартибга солишнинг энг муҳим омили бўлган қонунчилик базасини кўрсатиш муҳимдир.
Шундай қилиб, 2015 йил 9 декабрда ЗРУ-395 рақами билан қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг "Электрон ҳукумат тўгърисида" ги қонуни бизнес ва жамият билан ўзаро муносабатларда давлат олдида турган асосий вазифаларни белгилаб беради. Аслида, қонунда инновацион технологияларни қуйидагилар орқали жорий этиш механизмлари кўзда тутилган:
- бизнес ва давлат органлари ўртасида алоқа каналларини яратиш - статистик ҳисоботларни тақдим этиш, божхона расмийлаштируви, лицензиялар, рухсатномалар, гувоҳномалар бериш, шунингдек давлат органларидан маълумот олиш жараёнида электрон ҳужжат айланиши;
- электрон тижорат тизимларидан фойдаланиш, электрон платформалар орқали харидларни амалга ошириш, коммунал хизматлар учун ҳисоб-китоб, назорат ва тўлов тизимларини жорий қилиш, нақд пулсиз электрон тўлов тизимларини ривожлантириш учун бизнес имкониятларини кенгайтириш;
- аҳоли билан алоқа каналларини яратиш - "Бир дарча" тамойилини, виртуал қабулхоналарни ва ижтимоий алоқа учун бошқа платформаларни жорий этиш;
- уларга юклатилган функтсиялар доирасида давлат органларининг маълумотлар базаларини шакллантириш, масалан, Ягона интерактив давлат хизматлари портали ва Электрон давлат хизматларининг ягона реестри.
Ушбу ҳужжатнинг яна бир муҳим қисми давлат органларининг ўз фаолияти самарадорлиги, самарадорлиги ва ошкоралигини таъминлаш, шунингдек уларнинг масъулияти ва ижро интизомини кучайтиришдан иборат. Бундан ташқари, электрон ҳукуматни ривожлантириш дастурини амалга ошириш доирасида юридик ва жисмоний шахсларнинг маълумотлар базалари, транспорт воситалари, каталоглар ва таснифлагичлар реестри ва идоралараро интегратсия платформаси (75 тизим ва манбалар) яратилди.
Кўрсатиб ўтилган қонунга қўшимча равишда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29 августдаги ПҚ-3245-сонли "Ахборот ва коммуникация технологиялари соҳасида лойиҳаларни бошқариш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўгърисида" ги қарорида давлат ахборот тизимларини яратиш ва қўллаб-қувватлаш учун ягона интеграторни яратиш таклиф қилинмоқда. киритинг:
- «Электрон ҳукумат» тизимида ахборот тизимлари, ресурслари ва дастурий маҳсулотлар ва иқтисодиёт тармоқларида ахборот технологияларини ишлаб чиқиш, жорий этиш ва бирлаштиришни таъминлаш;
- аҳолига ва тадбиркорлик субектларига электрон давлат хизматлари кўрсатиш сифатини ошириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш;
- ички ахборот-коммуникация технологиялари ва дастурий маҳсулотлар бозорини ривожлантиришга кўмаклашиш;
- идоралараро электрон ахборот тизимлари ва тармоқларини жорий этиш
давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари ўртасидаги ўзаро алоқалар ва ахборот алмашинуви
бошқа ташкилотлар.
Аҳоли ва бизнеснинг ҳокимият органлари билан ўзаро муносабатлари
Давлат ва аҳоли ўртасидаги мулоқотни ривожлантиришдаги янги қадамлардан бири бу таниқли Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонасининг ишга туширилиши эди. Бугунги кунда ушбу лойиҳа ижтимоий алоқа соҳасидаги юқори технологияларнинг интегратсиясига олиб келган иш самарадорлиги, сифати ва афзалликларини тасвирлашнинг маъноси ёъқ. Бу эрда энг муҳими, яратилган тизимнинг функтсионаллиги - қабул қилиш, тўплаш, таснифлаш ва
келиб тушган мурожаатларни тизимлаштириш, шунингдек уларнинг тўлиқ, ўз вақтида ва сифатли кўриб чиқилишини назорат қилиш ва назорат қилиш. Виртуал қабулхонада қўнгъироқлар суткада қабул қилинадиган Ягона қўнгъироқларни қайта ишлаш маркази мавжуд.
Шундай қилиб, сўровларни қабул қилиш ва кўриб чиқиш учун икки каналли платформа яратилди, улар орқали бугунги кунда 1,2 миллиондан ортиқ қўнгъироқ амалга оширилди, шундан 557 мингтаси Ягона қўнгъироқларга ишлов бериш маркази орқали қабул қилинди.
Бундай алоқаларни ривожлантиришнинг яна бир ёъналиши фуқароларни маълумотлар базалари ва ахборот тизимлари маълумотлари асосида зарур бўлган хизматлар тўгърисида хабардор қиладиган (масалан, паспортни ёшига, солиқ ва бошқа тўловларни тўлаш ва бошқа эҳтиёжлар тўгърисида) хабардор қиладиган "фаол" хизматлар ва хизматларнинг жорий этилиши бўлди. ва бошқалар).
Хизматларни ривожлантириш мавзусини давом эттириб, 2017 йил май ойидан бошлаб аҳолига ва бизнесга 20 турдаги хизматларни таклиф этадиган Ягона интерактив давлат хизматлари порталининг янги версиясини таъкидлаш муҳимдир. Хусусан, бизнесни рўйхатдан ўтказиш хизматларини оптималлаштириш, шунингдек, Тадбиркорликни давлат рўйхатига олиш тизимини (www.бирдарча.уз) ишга туширишни ҳисобга олган ҳолда, корхоналарни рўйхатдан ўтказиш жараёни 8 босқичдан 2 босқичга қисқартирилди, бу жараённинг давомийлиги 30 дақиқага этди. Натижада бугунги кунда 4297 нафар якка тартибдаги тадбиркор ва 2623 юридик шахс электрон рўйхатга олинган.
Бундай алоқа хизматларини яратилишининг ўзига хос хусусияти сўровларни қабул қилиш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш тезлигига инсон омилининг салбий таъсири хавфини минималлаштириш ва, энг муҳими, апеллятсия бўйича қабул қилинган қарорнинг адолатли ва тўгъри эканлигидир. Қарорнинг сифатли ижро этилишини назорат қилиш элементининг мавжудлиги масъул шахсни ўз-ўзини тарбиялашга ва профессионалликни намоён этишга ундайди. Яна бир муҳим жиҳат - бу ҳокимият вакилларининг буйруқларига биноан "фойдаланиш имконияти"
аниқ бир масаланинг тақдирига богълиқ. Шундай қилиб, амалга оширилган масаланинг нафақат техник томони - алоқа жараёнларини тезлаштириш ва оптималлаштириш, фуқаролар ва давлат ўртасидаги муносабатлар янги босқичга кўтарилди.
Рақамли иқтисодиётнинг глобал тендентсияларини ҳисобга олган ҳолда, биз ҳали ҳам БигДата, булутли ҳисоблаш, робототехника ва сунъий интеллект каби бир қатор янги юқори технологиялар соҳаларини ўзлаштиришимиз ва ривожлантиришимиз керак.
Халқаро тадқиқот ва консалтинг компанияси Халқаро маълумотлар корпоратсияси (ИДC) маълумотларига кўра, 2017-2018 йилларда Ўзбекистонда ташқи савдо ва валюта тартибга солиш тўлиқ либераллаштирилиши шарт, Ўзбекистонда АКТ бозори 2016 йилдаги 4,8% га нисбатан 6,9% га ўсади. йил. Шу билан бирга, хизматлар сегментида энг катта ўсиш кутилмоқда - 17,6%. Аппарат ва дастурий таъминот сегментлари мос равишда 6,1 ва 13,6 фоизга ўсади.
ИДC ҳисоб-китобларига кўра, ҳукуматнинг ташқи савдо операциялари, валюта режими ва бизнес шароитларини либераллаштириш бўйича барча режалари бажарилган тақдирда, АКТ бозорининг ўсиш суръатлари ушбу чораларни ҳисобга олмаган ҳолда олдинги прогнозга нисбатан ўртача 30 фоиз юқори бўлади.
ИДC прогнозига кўра, беш йил ичида Ўзбекистонда АКТ бозори 2016 йилга нисбатан 83,5 фоизга, шу жумладан ускуналар сегменти - 76,9 фоизга, дастурий таъминот - 145,2 фоизга, хизматлар 171,5 фоизга ўсади. .
Юқоридагиларни умумлаштириш учун алоқа ва ахборотлаштиришни ривожлантиришнинг глобал тендентсияларида иштирок этишни бизнес эмас, балки давлатнинг катта қисми учун ажратиш керак. Шунга ўхшаш хулоса шундан далолат берадики, АКТнинг аҳоли ва давлат ўртасидаги долзарб муаммоларни ҳал қилиш учун мулоқот майдончаларини ташкил этиш сегменти бугунги кунда энг ривожланмоқда. Шунга қарамай, шунга ўхшаш платформалар бизнес билан алоқалар учун ҳам яратилган - иш жараёнини соддалаштириш ва оптималлаштириш, рухсатномаларни олиш ва ҳ.к., аммо бундай муносабатлар ташаббуси яна расмийларга тегишли.
Бир томондан, бу энг катта маъмурий ресурсларга эга бўлган давлат АКТ ривожланишининг этакчиси сифатида муносиб ўрин тутишини англатади. Аммо бошқа томондан, жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, АКТ, биринчи навбатда, бизнеснинг ваколати бўлиб, нафақат технологиялардан фойдаланиш, балки уларни ишлаб чиқариш ва сотиш нуқтаи назаридан ҳам муҳимдир. Шу муносабат билан, яқин келажакда давлат томонидан бизнеснинг рақобатдош алоқа технологияларини улардан фойдаланиш, шу жумладан тижорат мақсадларида фойдаланиш учун ривожлантириш ва ривожлантириш вектори қабул қилиниши қонуний тенденция бўлиши керак.