1. Кириш. Маълумотлар тармоқларининг ривожланиши

1.3. Интернет тарихи
90-йиллардан бошлаб, юқори тезликдаги рақамли каналлар асосида ишлайдиган компьютер тармоқлари тақдим этилаётган хизматлар доирасини сезиларли даражада кенгайтирди ва бу борада маҳаллий тармоқларни эгаллаб олди. Ишини реал вақт режимида катта ҳажмдаги маълумотларни - расмларни, видеоларни, овозларни, умуман олганда, мультимедия маълумотлари деб аталадиган хизматларни яратиш имконияти пайдо бўлди. Энг ёрқин мисол бу Интернетда асосий маълумот етказиб берувчига айланган World Wide Web (веб-хизмат) гипертекст маълумот хизмати. Унинг интерфаол имкониятлари кўплаб шунга ўхшаш LAN хизматларининг имкониятларидан ошиб кетди, шунинг учун LAN дастурларини ишлаб чиқувчилар ушбу хизматни WАN-лардан олишга мажбур бўлишди. Технологияларни глобал Интернетдан маҳаллий технологияларга ўтказиш жараёни шу қадар кенг тарқалдики, ҳатто махсус атама пайдо бўлди - intranet- технологиялари (ички). Маҳаллий ва глобал тармоқларда бир хил муваффақиятли бўлган янги транспорт технологиялари пайдо бўлди. Биринчи бундай технология барча мавжуд трафик турларини битта транспорт тармоғига самарали бирлаштира оладиган банкомат эди.
Бироқ, Ethernet технологияси ҳақиқатан ҳам универсал транспорт технологиясига айланди.
Кўп йиллар давомида Ethernet фақат маҳаллий тармоқ технологияси эди, аммо янги хусусиятлар ва янги тезлик даражаси билан тўлдирилган ушбу технология бугунги кунда алоқа линиялари ва кенг тармоқларда устунлик қилмоқда. XXI - асрнинг биринчи ўн йиллигида Ethernet технологиясининг устунлиги маҳаллий ва глобал тармоқларнинг тузилишини соддалаштирди - ҳозирги кунда тармоқларнинг аксарияти Ethernet протоколидан фойдаланмоқда ва пастки тармоқлар IP протоколи ёрдамида композицион тармоққа бирлаштирилган. Локал ва глобал тармоқларнинг яқинлашувининг яна бир белгиси тармоқларнинг пайдо бўлиши маҳаллий ва глобал тармоқлар ўртасида оралиқ позицияни эгаллайди. Шаҳар тармоқлари ёки пойтахт ҳудудлари тармоқлари (Metropolitan Area Network, MAN) йирик шаҳар ҳудудига хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган.
Ушбу тармоқлар кўпинча оптик толали, 10 Гбит / с ва ундан юқори тезликда жойлашган рақамли алоқа линияларидан фойдаланади. Улар маҳаллий тармоқлар ўртасидаги иқтисодий алоқани, шунингдек глобал тармоқларга киришни таъминлайди. МАN тармоқлари дастлаб фақат маълумотлар узатиш учун ишлаб чиқилган, аммо ҳозирда улар тақдим этадиган хизматлар рўйхати кенгайди, хусусан улар видеоконференцияларни, овозли ва матнли маълумотларни узатишни қўллаб-қувватламоқда. МАN замонавий тармоқлари тақдим этилаётган хизматларнинг хилма-хиллиги билан ажралиб туради, бу ўз мижозларига турли хил алоқа ускуналарини, шу жумладан АТСларни бирлаштиришга имкон беради.
Булутли ҳисоблаш деб аталадиган нарса, фойдаланувчи компьютерини бўшатишга ва дастур ёрдамида бажаришни тармоқ орқали уланган баъзи компьютерларга узатишга ваъда беради.
80-йиллардан бошлаб, ҳам компьютер, ҳам телекоммуникация тармоқлари хизматларини кўрсатишга қодир универсал, деб аталадиган кўп хизматли тармоқни яратишга уринишлар қилинмоқда.
Телекоммуникация тармоқларига радио тармоқлари, телефон ва телевидение тармоқлари киради. Уларни компьютер тармоқлари билан бирлаштирадиган асосий нарса шундаки, маълумот мижозларга тақдим этиладиган манба бўлиб хизмат қилади. Бироқ, компьютер ва телекоммуникация тармоқлари маълумотни тақдим этиш турига нисбатан ўзига хос хусусият мавжуд. Шундай қилиб, дастлаб компьютер тармоқлари алфанумерик маълумотларни узатиш учун ишлаб чиқилган бўлиб, улар кўпинча оддий маълумотлар деб аталади, шунинг учун компьютер тармоқлари бошқа номга эга - маълумотлар узатиш тармоқлари, телекоммуникация тармоқлари эса фақат овозли маълумотларни узатиш учун яратилган (ва тасвирлар мавжуд бўлган ҳолларда Metropolitan Area Network, MAN телевизион тармоқлар).
Бугун биз бир неча йўналишда кетаётган телекоммуникация ва компьютер тармоқларининг яқинлашаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз.
Биринчидан, мижозларга кўрсатиладиган хизмат турларининг яқинлашуви мавжуд. Турли хил хизматларни, шу жумладан телефония ва маълумотларни узатиш хизматларини тақдим этадиган мультисервис тармоғини яратишга бўлган биринчи уриниш интеграцияланган хизматлар (Integrated Services Digital Network, ISDN) билан рақамли тармоқ технологиясининг 80-йилларида пайдо бўлишига олиб келди.
Бироқ, амалда, ISDN бугунги кунда асосан телефон хизматларини тақдим этади ва Интернет кўпинча Кейинги авлод тармоғи (NGN - Next Generation Network) ёки Янги жамоат тармоғи (NPN - New Public Network) деб номланадиган янги авлод глобал мультисервиcе тармоғидир.
Интернет бугунги кунда маълумотлар узатиш бўйича хизматларнинг кичик тўпламини тақдим этиш учун мўлжалланган тармоқдан ривожланди, уларнинг асосий қисми файлларни узатиш ва матнли хабарларни чинакам кўп хизматли тармоққа айлантирди. Интернет барча турдаги телекоммуникация хизматларини, шу жумладан тезкор хабарлар, видео ва аудио конференциялар, IP-телефония, IP-телевидения, шунингдек, кўплаб ижтимоий тармоқларнинг хизматларини тақдим қилиши мумкин. Келгусида Интернетда мултисервиснинг фаоллиги ошиши аниқ.
Тармоқларни яқинлаштириш жараёнидаги ютуқ мобил телефонлар ва шахсий компьютерларнинг функцияларини бирлаштирган терминал қурилмалари - смартфонларнинг пайдо бўлиши бўлди. Ушбу янги телефон хусусиятларини қўллаб-қувватлаш учун замонавий мобил телефон тармоғи ҳақиқий кўп хизматли тармоққа айланди - у иккала телефон ва компьютерлаштирилган ахборот хизматларининг тўлиқ тўпламини тақдим этади (Интернетни компьютер экранидаги каби қулай шаклда кўриб чиқиш, электрон почта ва видео конференция хизматлари) , фильмларни томоша қилиш, ижтимоий тармоқларда маълумот нашр қилиш ва бошқалар). Бугунги кунда тармоқларнинг технологик яқинлашиши ҳар хил турдаги маълумотларни рақамли узатиш, пакетли коммутация усули асосида содир бўлади. ва дастурий хизматлар.
Телефон тармоқларида компьютер тармоқларига бўлган муҳим қадам, биринчи навбатда овознинг рақамли шаклда тақдим этилиши бўлиб, бу принципиал жиҳатдан телефон ва компьютер трафигини бир хил рақамли каналлар орқали узатиш имконини берди (телевизорлар ҳам бугун рақамли тасвирларни узатиши мумкин). Телефон тармоқлари электрон коммутация усуллари ва пакетларининг комбинациясидан кенг фойдаланади. Шундай қилиб, хизмат хабарларини узатиш учун (сигнал хабарлари деб аталади) компьютер тармоқларига ўхшаш пакетли коммутация протоколларидан фойдаланилади ва абонентлар ўртасида ҳақиқий овозни узатиш учун анъанавий композит канал уланади.
Бугунги кунда пакетли коммутация усуллари аста-секин телефон тармоқлари учун одатий равишда каналларни коммутация қилиш усулларини, ҳатто овозни узатишда ҳам кенгайтирмоқда. Ушбу тенденциянинг аниқ сабаби бор - пакетли коммутация усулига асосланган ҳолда алоқа каналлари ва коммутация ускуналарининг ўтказиш қобилиятидан янада самарали фойдаланиш мумкин. Масалан, телефон суҳбатида паузалар умумий уланиш вақтининг 40 фоизини ташкил қилиши мумкин, аммо фақат пакетли коммутация бошқа абонентларга трафикни узатиш учун каналларни узиб қўйиш ва "ўтказиш" имкониятини беради. Пакетли коммутацияга ўтишнинг яна бир яхши сабаби Интернетнинг машҳурлиги - ушбу технологияга асосланган тармоқ.
Компьютер тармоқлари телефон ва телевизион тармоқлардан жуда кўп нарсаларни жалб қилди. Хусусан, улар телефон тармоқларининг хатоларга чидамлилигини таъминлаш усулларини қўлладилар, бунинг натижасида улар баъзида Интернет ва корпоратив тармоқларда йўқ бўлган юқори даражадаги ишончлиликни намойиш этадилар.
Ўз навбатида телефон тармоқлари компьютер тармоқларидан кўп нарсани қабул қилади. Бу, айниқса, 3 ва 4-авлод (3G ва 4G) технологияларида IP протоколидан кенг фойдаланишни бошлаган уяли алоқа тармоқлари мисолида сезилади.
Бугунги кунда янги авлод мулmтисервис тармоғини бирон бир технология ёки битта ёндашувнинг "ғалабаси" натижасида яратиш мумкин эмаслиги тобора аён бўлмоқда. У фақат яхшиланиш ҳар бир технологиядан олиниб, мавжуд хизматларни қўллаб-қувватлаш ва янги хизматларни яратиш учун зарур бўлган сифатни таъминлайдиган янги қотишма билан бирлаштирилганда, фақат конвергенция жараёнида ҳосил бўлиши мумкин.
Вужудга келган атама - инфокоммуникация тармоғи замонавий тармоқнинг иккита таркибий қисми - ахборот (компьютер) ва телекоммуникация тўғрисида тўғридан-тўғри гапиради. Ушбу атама ҳали етарлича оммалашмаганлигини ҳисобга олиб, биз белгиланган "телекоммуникация тармоғи" атамасини кенг маънода, яъни унга компьютер тармоқларини қўшиш учун ишлатамиз.
Интернет инсоният тарихидаги энг тез ривожланаётган техник тизимдир.
Интернет 80-йиллардан бошлаб муттасил ўсиб бормоқда ва мутахассисларнинг прогнозларига кўра ўсишда давом этади. Интернетнинг "ўлчамини" ҳар хил йўллар билан баҳолаш мумкин, аксарият ҳолларда улар Интернетга уланган терминал қурилмалар сони (турли хил компьютерлар, планшетлар, мобил телефонлар), фойдаланувчилар сони, бирлик вақтига етказилган трафик миқдори каби кўрсаткичлардан фойдаланадилар.
Серверлар (фойдаланувчи қурилмаларидан ташқари) сифатида ишлайдиган терминал қурилмалари сони бир хил суръатда ўсди: 1980 йилда Интернетга 1000 га яқин хостлар уланди, 1991 йилда - 1 та МЧЖ кўпроқ, 2000 йил бошларида - 100 млн. ва ниҳоят, 2013 йилда 1 миллиарддан ошди. Фойдаланувчи қурилмаларини (иш столи компьютерлар, ноутбуклар, планшетлар ва мобил телефонлар) ҳисобга олган ҳолда, 2013 йилда Интернетга уланган терминал қурилмаларининг умумий сони 12 миллиардни ташкил этди.
Трафик ҳажмининг ўсиши (ойлик Интернет тармоғи орқали узатиладиган байтлар сони) мутлақо портловчи бўлиб чиқди:
- 1990 йил - 1 та телевизор (1 терабайт = 1012 байт ёки 1000 гигабайт);
- 1 9 9 6 -2 0 0 0 ТВ;
- 2000 - 84 ПБ (1 петабайт = 1000 терабайт);
- 2008 йил - 10 ЭБ (1 эксабайт = 1000 петабайт);
- 2 0 1 3 - 5 0 ЭБ.
90-йилларнинг ўрталарида транспорт ҳаракати айниқса тез суръатлар билан ўсиб борди ва ҳар йили икки баравар кўпайди, яъни экспонент ўсишни кўрсатмоқда. Кейин ўсиш бир оз секинлашди, аммо барибир сўнгги 5 йил ичида узатилган трафик ҳажми 5 баравар ошди. Трафик нафақат миқдорий жиҳатдан ўсиб борди - трафикни келтириб чиқарадиган иловалар улуши сезиларли даражада ўзгариб борди.
Шундай қилиб, агар 90-чи ва 2000-йилларнинг бошларида файлларни (электрон почта файллари, веб-саҳифалар, мусиқа ва фильмлар) узатувчи иловалар трафиги умумий ҳажмда устун бўлган бўлса, 2010 йилга келиб у видео оқимларни узатувчи иловалар трафикининг етакчисига айланди, реал вақт режимида (масалан, Интернет ТВ, талабга биноан фильмларни онлайн кўриш, видеоконференциялар). Трафик табиати ўзгариши тармоқ технологияларини ишлаб чиқувчилар учун янги қийинчиликларни келтириб чиқарди, чунки ушбу иловаларнинг тармоқ хусусиятларига қўйиладиган талаблар файлларни узатиш иловалари талабларидан сезиларли даражада фарқ қилади.
Узатилган трафик соҳасидаги яна бир инқилобий ўзгариш мобил қурилмалар - планшетлар ва мобил телефонлар орқали ишлаб чиқарилган улушининг кескин ўсиши бўлди. Ҳозирча трафикнинг катта қисми шахсий компьютерлар томонидан ишлаб чиқарилмоқда (2013 йилда 67%), 2018 йилга келиб ушбу улуш 43% гача тушиши кутилди, қолган қисми мобил қурилмалар, шунингдек, бир-бири билан тўғридан-тўғри алоқа ўрнатадиган компьютерлар томонидан яратилади.
Интернетнинг бундай ажойиб ўсиши ва ўзгарувчанлиги (турли томонларда) компьютер тармоқлари технологияларига кучли таъсир кўрсатди ва доимий равишда ўзгариб, такомиллашиб боришга, фойдаланувчининг янги талабларига ва уларнинг сонига мослашишга мажбур қилмоқда.