1. kirish. Asosiy qism : I bob

Mundarija :

1 . KIRISH .

2 . ASOSIY QISM :

I bob. Vizantiya imperiyasi inqirozi va Usmonli turk davlatining yuksalishi

I.1. Vizantiyaning XV asrdagi siyosiy ahvoli

I.2. Mehmed ll Fotihning taxtga kelishi

II bob. Konstantinopolning qamal qilinishi va turklar tomonidan egallanishi

II.1. Qamalga tayyorgarlik

II.2. Konstantinopolning fath qilinish jarayoni va turklar qo’liga o’tishi

3. XULOSA

4. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

5. ILOVA

KIRISH

“Qustantiniya albatta fath etilajak.

Uning amiri qanday ham yaxshi

amirdir ! Bu qo’shin qanday ham

yaxshi qo’shindir” . Hadisi sharifdan

Mavzuning dolzarbligi: Har yili Turkiyada 29- may sanasi katta tantanalar bilan nishonlanadi. Bu sanada Usmoniy sultoni Mehmed ll fotih Konstantinopolni egallaydi. Bu voqea katta tarixiy ahamiyatga ega edi. Istanbul shahrini hamma biladi. U dunyodagi eng yirik shaharlardan biri. Sharq bilan G‘arbni bog‘lovchi strategik nuqtada joylashgan. Biroq, Istanbulning Islom bilan bog‘liq tarixi ko‘pchilikka ma’lum emas. Hatto, o‘zini musulmon hisoblaganlarning ko‘pchiligi buni bilishmaydi. Chunki, ular o‘z tarixlaridan atayin uzoqlashtirilishgan. Masalan, O‘rta Osiyo musulmonlar Istanbuldan ko‘ra Moskvaning tarixini yaxshi bilishadi. Pokistondagi musulmonlar bo‘lsa London tarixini yaxshi bilishadi va h.k. Aslida musulmonlar Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummati sifatida Islom tarixini yaxshi bilishlari kerak edi. Islom tarixi nurli kunlar va ibratli voqealarga to‘la bo‘lib, ular tarix zarvaraqlariga oltin harflar bilan bitib qo‘yilgan.

Mavzuning maqsad va vazifalari: Konstantinopolning bosib olinishi bilan xristianlikning sharqdagi tayanchi quladi. Ming yildan ko’proq tarixga ega Vizantiya imperiyasi tugatildi. Va eng ahamiyatlisi, Payg’ambarimizning (s.a.v) nabaviy bashorati amalga oshdi va unda aytilgan sifatlarga aynan turk sultoni Mehmed II ( Muhammad Fotih) va uning askarlari muyassar bo’ldi. Bu mavzu biz uchun ham muhim. Chunki Usmonli davlati tarixi bizning tariximiz bilan ham bog’liq. Bu davlatni tashkil qilgan qabilalar bir paytlari O’rta Osiyo hududidan ko’chib ketgan. Ularni qisman ajdodlarimiz desak mubolag’a bo’lmaydi. Biz ham, ular ham turkiy millatmiz. Ota- bobolarimiz ular bilan muntazam aloqada bo’lganlar. Buyuk Ipak yo’lida ular bir-birlari bilan qizg’in savdo qilganlar. Ikkinchidan, musulmon ummati sifatida islom dini tarixidagi bu ulug’ tarixiy voqeani o’rganish biz uchun muhim.

ASOSIY QISM

I bob. Vizantiya imperiyasi inqirozi va Usmonli turk davlatining yuksalishi

I.1. Vizantiyaning XV asrdagi siyosiy ahvoli

Temurning Usmonlilarni mag'lub etishi Vizantiya imperiyasiga ham so'nggi daqiqada dam berdi. Imperator Manuel II Paleolog (1391–1425) Vizantiyaning mavqeini mustahkamlash uchun barcha imkoniyatlardan foydalandi, turklar esa bu paytda tushkunlikda edi. U Salonikani va Yunonistonning boshqa hududlarini qaytarib oldi. Favqulodda diplomatik mahorat bilan u Usmonli sulolasi nizolarida markaziy shaxsga aylandi. U G'arbdan muntazam ravishda Rim va Avignon papa sudlari oldida cherkovlarning birlashishi haqidagi va'dasini amalga oshirmoqchi edi. Biroq, har ikkala papa ham katta salib yurishini boshlashga qodir emas edi.

1391 yilda Manuel II Paleolog otasining o'limida ushbu taxtga kelganida, Sulton uni faqat shahar devorlari ichida imperator ekanligidan ogohlantirgan. Turklar allaqachon Gretsiyaning janubidan tashqari, Vizantiya Yevropasining qolgan qismini nazorat qilar edilar.1393 yilda Bayezid Bolgariyani bosib oldi va ko'p o'tmay Konstantinopolni qamal qildi. Blokada ko'p yillar davom etishi kerak edi. Manuel II, xuddi otasi singari, qutqarish umidini G'arbga bog'ladi. Vengriya qiroli tomonidan turklarga qarshi buyuk salib yurishi uyushtirildi, ammo 1396 - yilda Dunay daryosidagi Nikopolda mag'lubiyatga uchradi. 1399 yilda Nikopolda bo'lgan va oz sonli qo'shini bilan Konstantinopolga qaytgan fransuz sarkardasi Bukikaut , Vizantiya ishini shaxsan ko'rib chiqish uchun Manuelni g'arbiy Yevropaga borishga ishontirdi. 1399 yil oxiridan 1403 yil iyungacha imperator Konstantinopolda jiyani Jon VII ni qoldirib, Italiya, Fransiya va Angliyaga tashrif buyurdi. Manuelning sayohati G'arbning yunon tilini o'rganishga qiziqishini uyg'otadigan narsa edi. Uning do'sti va G'arbdagi elchisi, Demetrius Saydones shogirdi Manuel Xrizoloras Florensiyada yunon tilidan dars berish uchun tayinlangan. Papa Konstantinopol uchun mudofaa jamg'armasini tashkil etdi. Ammo Manuel yo'qligida Usmoniylar 1402 yil iyulda Anqarada Amir Temur (Tamerlan) tomonidan mag'lubiyatga uchradi. Bayezid qo'lga olindi va uning Osiyodagi imperiyasi parchalanib ketdi. Uning to'rtta o'g'li taxtni egallash uchun bir-birlari bilan ayovsiz kurashga kirishdilar. Bu davr Turkiya tarixiga “Fetret davri” nomi bilan kirdi.

Bunday kutilmagan vaziyatlarda vizantiyaliklar birinchi navbatda bir Turkiyalik da'vogarning, keyin boshqasining eng yaxshi ittifoqchilari bo'lishdi. Konstantinopolning qamali bekor qilindi. Salonika - Afon tog'i va boshqa joylar bilan - Vizantiya hukmronligi tiklandi va sultonga o'lpon to'lash bekor qilindi. 1413- yilda imperator Manuel tomonidan yordam va targ'ib qilingan Mehmed I raqiblari ustidan g'alaba qozondi va qayta birlashtirilgan Usmonli imperiyasining sultoniga aylandi.

Uning hukmronligi davrida, 1413-yildan 1421-yilgacha, Vizantiyaliklar uchun nisbatan erkin davr bo’ldi. Bu davom eta olmasligini bilgan Manuel II, o'z imperiyasining mudofaasi va bo'laklarini boshqarishni kuchaytirish orqali bundan maksimal darajada foydalangan. So'nggi yillarda eng gullab-yashnagan viloyat Moraning Despotati edi. Uning gullab-yashnashi birinchi bo'lib Jon Kantakuzenning o'g'illari (1383-yilda u yerda vafot etgan) va keyin uning o'g'li va nabirasi - Teodor I va Teodor II Paleolog tomonidan qurilgan. Uning poytaxti Mistra Vizantiya olimlari va san'atkorlari boshpana va cherkovlar, monastirlar va saroylar bilan to'ldirilgan Vizantiya madaniyatining so'nggi tiklanish markaziga aylandi. Uning olimlari orasida ellinizmning Yunon tuprog'ida qayta tug'ilishini orzu qilgan platonist Jorj Gemistus Pleton ham bor edi.

G'arbda turklarning tartibsizligidan foydalanishga harakat yo'q edi. Salib yurishlarining an'anaviy vatani bo'lgan Fransiyaning o'zi fuqarolar urushi va Angliya tomonidan bosib olinish arafasida edi. 1417 yilgacha tugamagan Buyuk shizizm xristian olamining katta e'tiborini tortdi, shuningdek, Bogemiyadagi bid'at tariqati bo'lgan husiylar muammosi. Bir qator salib yurishlari bid'atchilarga qarshi qaratilgan, ammo ularning hech biri katta muvaffaqiyatga erishmagan.

Vizantiya imperatori, patriarxi va yuqori ruhoniylari 1437 yilda Florensiya kengashida qatnashish uchun G'arbga yo'l olishdi. U erda Sharqni G'arbdan ajratib turadigan turli xil ilohiyot, hokimiyat va marosimlar to'g'risida halol va ochiq munozaralar bo'lib o'tdi. Ammo har qanday bahs-munozaralar Vizantiya imperiyasi G'arb yordamisiz qulashi haqidagi asosiy hisobni o'zgartira olmadi. Nihoyat, imperator va patriarx G'arb cherkovining har qanday pozitsiyasini, shu jumladan papa ustunligini qabul qildi. Papa Evgeniy IV (1431-47) va Imperator Ioann II katta tantanalar paytida 1439 yil 5-iyulda rasmiy ravishda birlashma to'g'risida hujjatni imzoladilar. Xristianlikning yunon va lotin tomonlari o'rtasida uzoq davom etgan ajralish, nihoyat, hech bo'lmaganda qog'ozda tugadi

Oxirgi turk hujumi Murod II sulton bo'lganida, 1422 yilga kelib Usmonli imperiyasida qo'zg'olon olovi o'chmoqda va keksa Manuel II monastirga nafaqaga chiqdi. Uning o'g'li Yuhanno VIII (1421-48) tezda yomon qarorlar qabul qila boshladi. To'liq hokimiyatni qo'lga kiritgandan so'ng, Jon zudlik bilan ozod qilindi va Sulton Murod II (1421–51) ning raqibini qo'llab-quvvatladi. Sulton da'vogarni mag'lubiyatga uchratganda va imperiya ustidan nazoratni kuchaytirganda, u Vizantiya bilan yaxshi munosabatda bo'lmaganligi aniq; chindan ham, u notinch Rim imperiyasini bir marta va butunlay yo'q qilishga bel bog'lagan. Murodni hammasi tushunmovchilik ekanligiga ishontirishga urinayotgan Vizantiya elchilari Konstantinopolga: «Boring va imperatorga yaqinda kelaman», degan dahshatli xabar bilan qaytarib yuborildi. 1422 yil 8-iyunda Murod Konstantinopolning Teodosiya quruqlik devorlari bo'ylab katta hujumni boshladi. Poytaxtning barcha fuqarolari, shu jumladaning ayollar va bolalar, qo'rg'oshinlarni boshqargan. Ularning qahramonona harakatlari shaharlarini saqlab qoldi. Uning soniga qaramay, Murod Konstantinopolning qadimiy istehkomlari bilan kurashish uchun samarali vositaga ega emas edi. Konstantinopol devorlari qattiq po'latdan yasalganligi haqida turklar orasida mish-mish keng tarqalgan.

1422 yilda Murod otasi tomonidan Vizantiyaliklarga berilgan barcha imtiyozlarni bekor qildi va Konstantinopolni qamal qildi. Uning qo'shinlari Yunonistonga bostirib kirib, Salonikani to'sib qo'yishdi. Shahar o'shanda Manuel II ning o'g'li Andronikning mulki bo'lgan, u 1423-yilda uni venetsiyaliklarga topshirgan. Yetti yil davomida Salonika Venetsiyaning mustamlakasi bo'lib, 1430 yil mart oyida Sulton unga hujum qildi va qo'lga kiritdi. Ayni paytda Manuel II 1425 yilda vafot etib, o'g'li Jon VIII ni imperator qilib qoldirdi. Yordam so'rab Venetsiya va Vengriyaga borgan Yuhanno G'arbiy xristian olamining vijdonini qo'zg'atish vositasi sifatida cherkovlar ittifoqi bo'yicha muzokaralarni qayta boshlashga tayyor edi. Uning siyosati o'z xalqining aksariyatiga qarshi turishini va turklarda shubha uyg'otishini bilar ekan, otasi bunday siyosatning foydasi to'g'risida shubha bilan qaragan edi. Biroq, bu taklif 1439 yilda imperator Jon VIII, uning patriarxi va ko'plab pravoslav yepiskoplari va ulug'vorlar ishtirok etgan Florentsiya kengashida hal qilingan. Uzoq va qiyin muhokamalardan so'ng, ular Rim hokimiyatiga bo'ysunishga rozi bo'lishdi. Florensiya ittifoqi Konstantinopol fuqarolari va Sharqiy pravoslav dunyosining aksariyati tomonidan yomon qabul qilindi. Ammo uning taniqli tarafdorlari bor edi, masalan, Rim cherkovining kardinallari sifatida Italiyaga nafaqaga chiqqan Nikeya yepiskoplari Bessarion va Kiyevning Isidorlari. Florensiya ittifoqi ham turklarga qarshi salib yurishini rag'batlantirishga yordam berdi. Uni yana bir bor Vengriya qiroli, serbiyalik Jorj Brankovich va transilvaniyalik Yanos Xinyadi qo'llab-quvvatlagan polshalik Vladislav III boshqargan. Ammo uning rahbarlari o'rtasida kelishmovchiliklar bo'lgan va 1444 yilda Varnada nasroniylar qo'shini yo'q qilingan.

Vizantiya qulashi va Usmoniylarning g'alabasi shiddat bilan davom etdi. 1448- yilda so'nggi imperatorning akasi Ioann VIII vafot etganida Mistradan Konstantinopolga jo'nab ketdi. Uning yana ikkita akasi Tomas va Demetrius Vizantiyaning omon qolgan so'nggi viloyati bo'lgan Morani boshqarishda davom etishdi. 1449 yilda Mehmed II (sulton 1444–46 va 1451–81) Konstantinopolga so'nggi hujumga tayyorlana boshladi. G'arbdan boshqa jiddiy yordam kelmadi va 1452 yilda Ayasofiyada cherkovlar birlashmasining rasmiy bayrami norozilik kayfiyati bilan kutib olindi. Vizantiyaliklar o'zlarining og’ir sharoitlarida ham o'zlarining sharqiy pravoslav e'tiqodi hisobiga o'zlarining erkinliklarini sotib olmaydilar. Ular turklar tomonidan boshqarilish istiqbolini lotinlarga qarzdor bo'lishdan ko'ra kamroq g'alati deb topishdi. Ammo inqiroz boshlanganda, Konstantinopoldagi venetsiyaliklar va Jovanni Yustiniani qo'mondonlik qilgan genuyaliklar kontingenti shaharni himoya qilishda chin dildan hamkorlik qildilar. Mehmed II 1453 yil aprelda devorlarni qamal qildi. Uning kemalariga Vizantiyaliklar Oltin Shoxning og'ziga tashlagan zanjir to'sqinlik qildi. Shuning uchun kemalar mudofaani chetlab o'tib, dengiz qirg'og'idan portga quruqlikka tortib olindi. Sultonning og'ir artilleriyasi doimiy ravishda quruqlik devorlarini bombardimon qilar edi, 29-may kuni uning ba'zi askarlari majburan kirib kelishdi. Yustiniani o'lik jarohat oldi. Imperator Konstantin oxirgi marta eshiklardan birida piyoda kurashayotganini ko'rgan.

I.2. Mehmed II Fotihning taxtga kelishi

Mehmed II 1432 yil 30 martda Edirnada tug'ilgan. Mehmedning otasi Usmonli Sultoni Murod II, onasi esa Xyuma-Xatun, Murodning kanizi . Mehmed Sultonning to'rtinchi o'g'li edi . Mehmed dastlabki ikki yilini onasi va Daye-Xatun bilan Edirnadagi haramda o'tkazdi .

1434 yilda ular bilan birga Mehmed Amasiyaga jo'nab ketdi, u erda uning akasi 1420- yilda tug'ilgan Ahmed sanjakbey etib tayinlandi. Murodning yana bir o'g'li Alaeddin Ali ham bor edi .

1437 yilda Ahmed kutilmaganda vafot etdi. Alaeddin Alining otasi uni Sanjakbey sifatida Manisaga yuborgan va Mehmed Amasyaning sanjakbeyiga aylangan .

1439 yilda Murod Xalil Poshoni Buyuk Vazir etib tayinlaydi. Ushbu tayinlashdan so'ng darhol 1439 yil bahorining boshida Edirnada ikkala shahzoda - Mehmed va Alaeddin Ali sunnat qilinganligi munosabati bilan tantanalar bo'lib o'tdi.

O'sha yilning yozida Ferraro-Florentsiya ittifoqi imzolandi .

Avgust oyida Usmonli armiyasi uch oylik qamaldan so'ng Smederevoni qo'lga kiritdi, endi deyarli butun Serbiya Usmonlilarga bo'ysundirildi [6].

1440 yilda Murod Belgradni qurshovga oldi, ammo orqaga chekinishga majbur bo'ldi , bu Yevropada katta umidlar tug'dirdi.

1443 yil bahorida noma'lum sababga ko'ra Murod o'g'illarining yashash joyini o'zgartirishga qaror qildi: Mehmed Manisaning sanjakbay lavozimiga tayinlandi. U bilan birga ikkita sarkarda ketdi: Kassabzoda Mahmud va Nishanji Ibrohim. Aleddin Ali Amasiyaga bordi . Shu yilning oxirida u ukasi, Amasiya hukmdori shahzoda Aleddin Ali vafotidan keyin taxtning yagona merosxo'riga aylandi.

Papa Polsha va Vengriya qiroli Vladislav III boshchiligida yangi salib yurishini e'lon qildi. 1443-1444 yillarda Murod II bir nechta mag'lubiyatga uchradi: 1443 yil 3-noyabrda Nis jangida, 24-dekabrda Sofiya va Filippopolis o'rtasidagi Yalovac yaqinida, 1444-yil yanvarning boshlarida Kunovitsa jangida .

1444 yil bahorida Mehmed otasining buyrug'i bilan Manisadan Edirnaga keldi .

Rumeliyadagi ham salibchilarga, ham Anadolidagi Ibrohim Karamanidga qarshi kurashishga majbur bo'lgan Murod, 1444 yil yozida Segedlik Vladislav bilan tinchlik shartnomasini imzoladi.Vengriya bilan chegaradosh Serbiya yerlarining mustaqilligi o'rnatildi. Xuddi shu kelishuvga binoan ikkala tomon ham Dunay daryosidan 10 yil o'tmaslikka va'da berishdi . Mehmed otasi tomonidan shartnomani imzolashda qatnashgan .

Keyinchalik Murod II Karamanoglu bilan o'z nomidan va "Mehmed Bey" nomidan shartnoma imzoladi . Avgust oyida Mikadich tekisligida, Kapikulu va Pashalar oldida Anadolidan qaytib kelganidan keyin Murod taxtni o'g'li Mehmedga qoldirishini e'lon qildi . Shunday qilib, Mehmed 12 yoshida Sulton bo'ldi .