1. Kiberxavfsizlikni fundamental terminlari

maxfiyligini ta’minlash bo‘lib, uni qayta o‘zgartirish
ba’zi shaxslar (deshifrlash kalitiga ega bo‘lmagan) uchun
cheklangan bo‘ladi.
Stenanografiya – bu maxfiy xabarni soxta xabar ichiga
berkitish orqali aloqani yashirish hisoblanadi.
• Boshqa so‘z bilan aytganda steganografiyaning asosiy g‘oyasi – bu
maxfiy ma’lumotlarning mavjudligi haqidagi shubhani
oldini olish hisoblanadi.
• Kriptografiyada esa jo‘natuvchi faqat ochiq matn
ko‘rinishidagi xabar yuborishi mumkin, bunda u xabarni ochiq
tarmoq (masalan, Internet) orqali uzatishdan oldin
shifrlangan matnga o‘zgartiradi. Ushbu shifrlangan xabar qabul
qiluvchiga kelganida esa yana oddiy matn ko‘rinishiga
qaytariladi.
• Umumiy holda ma’lumotni shifrlashdan asosiy maqsad
(simmetrik yoki ochiq kalitli kriptografik tizimlar asosida
farqi yo‘q) – ma’lumotni maxfiyligini qolganlardan sir
tutishdir.
8. 1. Simmetrik kalitli kriptografiya.
– Ma’lumotni shifrlashda va deshifrlashda yagona kalitdan
(simmetrik kalitdan) foydalaniladi.
– Shuning uchun ham simmetrik kalitli kriptotizimlarni – bir
kalitli kriptotizimlar ham deb yuritiladi.
– Bundan kelib chiqadiki, simmetrik kalitli shifrlash
algoritmlaridan foydalanish uchun har ikkala tomonda bir xil
kalit mavjud bo‘lishi zarur.
2. Ochiq kalitli kriptografiya
– ma’lumotni shifrlash qabul qiluvchining ochiq kaliti bilan
amalga oshirilsa, uni deshifrlash qabul qiluvchining shaxsiy
kaliti bilan amalga oshiriladi.
– Shuning uchun ham ochiq kalitli kriptotizimlarni – ikki kalitli
kriptotizimlar deb ham yuritiladi
3. Xesh funksiyalar
– Ma’lumotni xeshlash uning butunligini kafolatlash maqsadida
amalga oshirilib, agar ma’lumot uzatilish davomida o‘zgarishga
uchrasa, u holda uni aniqlash imkoni mavjud bo‘ladi.
– Xesh-funksiyalarda odatda kiruvchi ma’lumotning uzunligi
o‘zgaruvchan bo‘lib, chiqishda o‘zgarmas uzunlikdagi qiymatni
qaytaradi.
– Zamonaviy xesh funksiyalarga MD5, SHA1, SHA256, O‘z DSt
1106:2009 larni misol keltirish mumkin.
– Quyida “ℎ𝑒𝑙𝑙𝑜” xabarini turli xesh funksiyalardagi qiymatlari
keltirilgan:
• 𝑀𝐷5 ℎ𝑒𝑙𝑙𝑜 􀵌 5𝑑41402𝑎𝑏𝑐4𝑏2𝑎76𝑏9719𝑑911017𝑐592
• 𝑆𝐻𝐴1 ℎ𝑒𝑙𝑙𝑜 􀵌 𝑎𝑎𝑓4𝑐61𝑑𝑑𝑐𝑐5𝑒8𝑎2𝑑𝑎𝑏𝑒𝑑𝑒0𝑓3𝑏482𝑐𝑑9𝑎𝑒𝑎9434𝑑
• 𝑆𝐻𝐴256 ℎ𝑒𝑙𝑙𝑜 􀵌
2𝑐𝑓24𝑑𝑏𝑎5𝑓𝑏0𝑎30𝑒26𝑒83𝑏2𝑎𝑐5𝑏9𝑒29𝑒1𝑏161𝑒5𝑐1𝑓𝑎7425𝑒7304336
2938𝑏9824