1. Киберхавфсизликни фундаментал терминлари

Кимёвий ишлов бериш 
Қоғоз кўринишидаги ахборотни 100% 
ишончлик билан йўқ қилиш имконини 
беради 
Махсус кимёвий модда ва сувдан 
фойдаланилади 
Ҳосил қилинган массани тиклашнинг 
умуман имкони мавжуд эмас 
Ягона камчилиги унинг нархи 
юқорилиги ва махсус жой талаб 
этилишидир 
43 Электрон ахборотни хавфсиз йўқ қилиш усулларини тушунтиринг 
Электрон ҳужжатларни йўқ қилиш 
Ўчириш дегани бу йўқ қилиш дегани эмас 
• Delete 
• Shift+Delete 
• Форматлаш ҳам 
Уларни осонлик билан тиклаш мумкин 
• Recuva, Wise Data Recovery, PC Inspector File 
Recovery, EaseUS Data Recovery Wizard Free, 
TestDisk and PhotoRec, Stellar Data Recovery 
дастурлар ёрдамида 
Электрон ҳужжатларни йўқ қилиш 
АҚШ ҳукуматида конфиденциал ахборотни сақлаш 
ва ўчириб ташлаш бўйича қатор норматив 
ҳужжатлар ишлаб чиқилган 
Масалан, АҚШнинг марказий архив марказларида 
электрон сақлагичдаги маълумотни йўқ қилишнинг 
қуйидаги учта усулидан амалда фойдаланилади: 
• 
Шредирлаш 
• 
Магнитсизлантирмоқ 
• 
Янчиш 
Шредирлаш 
• Кучли саноат майдалагичлари деярли барча кўчма 
сақлагувчиларни: CD, DVD, дискет, магнит ленталар ва 
ҳак майдалаш натижасида буюмлар 25 ммли қисмларга 
бўлиб ташланади 
Магнитсизлантирмоқ 
• Махсус қурилма ичида 
жойлаштирилган 
сақлагичнинг хусусиятлари 
ўзгартирилади ва шу билан 
• Ушбу маълумотни йўқ қилиш 
усули даттиқ дискларни ва 
бази кўчма қурилмалар учун 
қўлланилади 
Янчиш 
55 тонна тош остида компьютер ва ноутбукларнинг 
қаттиқ дискалари тамомила йўқ қилинади 
Ушбу механизм максимал ҳажми 25х10х15см бўлган, 
35, 25 ва 1 дюмли дисклар (SATA, PATA, SCSI) ни 
майдалаш учун мўлжалланган 
44 OSI ва TCP/IP тармоқ моделларини тушунтиринг
OSI модели 
• OSI модели тармоқ бўйлаб маълумотлар алмашинувини аниқлаштириш учун 
тақдим 
этилган модел У қолиб бўлиб, бир қурилмадан тармоқ орқали бошқа қурилмага 
маълумот оқиб ўтишини тасвирлайди 

---

• OSI модели икки нуқта орасидани алоқани 7 та турли сатҳлар гуруҳига 
ажратади 
Киберхавфсизлик асослари (CSF1316)
OSI модели 
OSI модели қуйидаги хусусиятларга 
эга: 
тармоқ бўйлаб амалга оширилган алоқани осон 
тушунилишини таъминлайди 
дастурлар ва қурилмалар ишлашини кўрсатади 
фойдаланувчиларга янги топологияни тушунишга 
ёрдам беради 
турли тармоқлар орасидаги функционал 
боқлиқликларни осон солиштириш имкониятига эга 
7 қатламли OSI моделини ишлаб 
чиқишда фойдаланилган 
принциплар қуйидагилар: 
Ҳар бир сатҳ турли тушунчаларга ва умумий 
кўринишларга эга бўлиши мумкин Шунинг учун ҳар 
бир сатҳни яратиш абстракция даражасига асосланади 
Ҳар бир сатҳ турли вазифани бажаришга муҳтож 
Ҳар бир сатҳда амалга оширлувчи вазифа ушбу сатҳда 
ишловчи стандарт протоколларга асосланишга 
мавжур 
Барча вазифалар бир хил сатҳда тақдим этилмаслиги 
зарур Сатҳни танлиниши амалга оширилувчи 
функциялар сонига боғлиқ бўлади 
TCP/IP модели 
Илова сатҳи 
Транспорт сатҳи 
Тармоқ сатҳи 
Канал сатҳи 
Киберхавфсизлик асослари (CSF1316)