1. Kazusga Javob

Ушбу муаммоли вазиятда талабалар ёзма матннинг қайси турларидан фойдаланиши ўринли бўлади? Ихтиёрий матн турида талаба номидан вазиятни асословчи ҳужжат намунасини ёзинг.
Bu vaziyatda talabalar yozma nutqning tavsiflovchi matn turidan foydalanishi o’rinli bo’ladi. Ya’ni bo’lib o’tgan vaziyatga tavsif berib o’tish kerak. Bu o’rinda tushuntirish xatidan foydalanish kerak. Tushuntirish xatida bo’lib o’tgan tushunmovchilik yuzasidan uzr so’ralishi, ehtiyotsizlikning sababi keltirib o’tilishi va yana shu vaziyat qaytariladigan bo’lsa, chora qo’llashi mumkinligi keltirib o’tilishi kerak.
35. Нуриянинг ой-куни яқин эди. Бирдан дард тутиб қолди. Турмуш ўртоғи Акбарали дарҳол қўшнисиникига машина сўраб югурди. Аммо қўшниси спиртли ичимлик ичганлигини, шунинг учун туғруқхонагача машина миниб боролмаслигини, истаса, Акбаралининг ўзига автоулов калитини бериши мумкинлигини айтди. Вақт қисқа, ўйлаб ўтиришнинг пайти эмас. Акбарали калитни олди-ю, Нурияни машинага солиб туғруқхонага отланди. Йўлда ЙҲХБ ходимлари машинани тўхтатишди. Ҳужжатлари йўқлиги учун Акбаралига жарима ёзиб беришди ва машинани жарима майдончасига тортиб қўйишди. Қоғозбозлик ишлари битгунга ва бошқа йўловчи машина тутгунга қадар Нуриянинг аҳволи оғирлашиб қолди. Афсуски, шифохонага етиб боргунга қадар жони узилди. Болани ҳам сақлаб қолишнинг имкони бўлмади. Мазкур кўнгилсизликка сабаб бўлгани учун ЙҲХБ ходимларини ишдан бўшатиш масаласи кўриб чиқилмоқда. Бироқ адвокат ходимлар ўз хизмат вазифасини бажарганлигини важ қилиб кўрсатишмоқда.
Ушбу вазиятга ўз муносабатингизни билдиринг. Хизмат бурчи ва инсонийлик фазилатлари бир-бири билан қанчалик боғлиқ бўлиши керак? Шу ўринда ходимнинг фаолиятида ёзма кўрсатмаларнинг аҳамиятига эътибор қаратинг.
Нуриянинг ой-куни яқин эди. Бирдан дард тутиб қолди. Турмуш ўртоғи Акбарали дарҳол қўшнисиникига машина сўраб югурди. Аммо қўшниси спиртли ичимлик ичганлигини, шунинг учун туғруқхонагача машина миниб боролмаслигини, истаса, Акбаралининг ўзига автоулов калитини бериши мумкинлигини айтди. Вақт қисқа, ўйлаб ўтиришнинг пайти эмас. Акбарали калитни олди-ю, Нурияни машинага солиб туғруқхонага отланди. Йўлда ЙҲХБ ходимлари машинани тўхтатишди. Ҳужжатлари йўқлиги учун Акбаралига жарима ёзиб беришди ва машинани жарима майдончасига тортиб қўйишди. Қоғозбозлик ишлари битгунга ва бошқа йўловчи машина тутгунга қадар Нуриянинг аҳволи оғирлашиб қолди. Афсуски, шифохонага етиб боргунга қадар жони узилди. Болани ҳам сақлаб қолишнинг имкони бўлмади. Мазкур кўнгилсизликка сабаб бўлгани учун ЙҲХБ ходимларини ишдан бўшатиш масаласи кўриб чиқилмоқда. Бироқ адвокат ходимлар ўз хизмат вазифасини бажарганлигини важ қилиб кўрсатишмоқда.
Ушбу вазиятга ўз муносабатингизни билдиринг. Хизмат бурчи ва инсонийлик фазилатлари бир-бири билан қанчалик боғлиқ бўлиши керак? Шу ўринда ходимнинг фаолиятида ёзма кўрсатмаларнинг аҳамиятига эътибор қаратинг.
Ushbu vaziyatda xodim noto'g'ri ish qilgan, chunki u xato ustiga xato qilib, 2 inson hayotiga zomin bo'ldi. Bunday vaziyatlarda avtomashinani to'xtatmagan ma'qul, to'xtatgan taqdirda ham jarima maydonchasiga tiqmasligi kerak edi. Agar shunday qilganida ham, YHXBning maxsus mashinasida Nuriyani darhol tug'ruqxonaga olib borishi kerak edi.
36. 2019 йил Мустақиллик байрами тантаналари чоғида Тошкентда 2000 та байроқ ўғирланган. Шаҳар кўчаларини безаб турган байроқларни талон-тарож қилаётган одамлар ҳақида сурат ва видеолар ижтимоий тармоқларда кенг тарқалди. Етказилган моддий зарар 142,6 млн. сўмни ташкил қилган. Айримларнинг фикрича, байроқларнинг ўғирланиши у қадар аянчли эмас, бу ёшларнинг байрамни нишонлашга бўлган иштиёқининг ортаётгани, уларнинг қалбида Ватанга бўлган муҳаббатдан далолат. Бу каби натижаларга фақат хурсанд бўлиш керак, дейишмоқда улар. Айримлар эса байрам кунларида ППХ ходимларининг эътиборсизлиги сабаб бу ҳодисалар содир бўлди, деган фикрда. Сизнингча, фикрлар қанчалик асосли? Ғарб давлатларидаги каби тантаналар арафасидаги тартибббузарликларга байрам кайфиятини бузмаслик учунгина эътиборсиз бўлиш тўғрими?
2019 йил Мустақиллик байрами тантаналари чоғида Тошкентда 2000 та байроқ ўғирланган. Шаҳар кўчаларини безаб турган байроқларни талон-тарож қилаётган одамлар ҳақида сурат ва видеолар ижтимоий тармоқларда кенг тарқалди. Етказилган моддий зарар 142,6 млн. сўмни ташкил қилган. Айримларнинг фикрича, байроқларнинг ўғирланиши у қадар аянчли эмас, бу ёшларнинг байрамни нишонлашга бўлган иштиёқининг ортаётгани, уларнинг қалбида Ватанга бўлган муҳаббатдан далолат. Бу каби натижаларга фақат хурсанд бўлиш керак, дейишмоқда улар. Айримлар эса байрам кунларида ППХ ходимларининг эътиборсизлиги сабаб бу ҳодисалар содир бўлди, деган фикрда. Сизнингча, фикрлар қанчалик асосли? Ғарб давлатларидаги каби тантаналар арафасидаги тартибббузарликларга байрам кайфиятини бузмаслик учунгина эътиборсиз бўлиш тўғрими?
Bu noto'g'ri ish. Chunki Vatanga mehr bu tarzda ko'rsatilmaydi, balki bayramlarning tinch va osuda yaxshi kayfiyat bilan o'tishiga qo'ldan kelgancha harakat qilish bn o'lchanadi. Bunday hollarda va aynan shu holatda o'g'rilarni tutib, ularga davlatga yetkazilgan zarar to'liq qoplanishi lozimligini aytish va undirish hamda MJTK va JK da belgilangan tartibda qonuniy chora ko'rish lozim, shundagina bunday holatlar qayta takrorlanmaydi.
37. Тошкент шаҳар ИИББ Шайхонтоҳурдаги хонадондан ичида катта миқдорда пул бўлган сейфни ўғирлаб кетган уч ўғрига интернет орқали мурожаат йўллади: “Чарх Новза” маҳалласида 7 сентябрь куни шахси аниқланмаган уч киши тўрт қаватли турар жойнинг иккинчи қаватидаги хонадондан ичида катта миқдорда пул бўлган сейфни ўғирлаб кетган. Ушбу жиноятни фош этиш устида тезкор-тергов гуруҳи иш олиб бормоқда. Жиноят қисқа муддатда фош этилиши учун бош бошқарма ходимлари томонидан барча имкониятлар ишга солинади, уни содир этганлар қўлга олиниб, жавобгарликка тортилади. Шу билан бирга мазкур жиноятга алоқадор шахсларга эслатиб қўймоқчимизки, Жиноят кодексининг 55-моддасида, айбни бўйнига олиш жазони енгиллаштирувчи ҳолат деб топилган. Ушбу жиноятга алоқадор шахсларга чин кўнгилдан пушаймон бўлиб, энг яқин ички ишлар бўлимига келишларини ёки 102 рақамига қўнғироқ қилишларини ва жиноятни фош этилишида иштирок этишларини таклиф қиламиз. Акс ҳолда жавобгарликка тортилиш вақтида жазо енгиллаштирилмайди”.
Аммо кўпчилик ИИББнинг мазкур баёнотини маъқулламади. Сабаби ушбу баёнот ИИББнинг ўғрилар шахси ҳақида ҳеч қандай маълумотга эга эмаслигини ошкор этиб қўйган. Сизнингча, ҳақиқатдан ҳам ёзма нутқ қоидалари бузилганми? Жиноятчига доир маълумотлар қўлингизда бўлмаса, Сиз матнни қандай шаклда ёзган бўлардингиз?
Тошкент шаҳар ИИББ Шайхонтоҳурдаги хонадондан ичида катта миқдорда пул бўлган сейфни ўғирлаб кетган уч ўғрига интернет орқали мурожаат йўллади: “Чарх Новза” маҳалласида 7 сентябрь куни шахси аниқланмаган уч киши тўрт қаватли турар жойнинг иккинчи қаватидаги хонадондан ичида катта миқдорда пул бўлган сейфни ўғирлаб кетган. Ушбу жиноятни фош этиш устида тезкор-тергов гуруҳи иш олиб бормоқда. Жиноят қисқа муддатда фош этилиши учун бош бошқарма ходимлари томонидан барча имкониятлар ишга солинади, уни содир этганлар қўлга олиниб, жавобгарликка тортилади. Шу билан бирга мазкур жиноятга алоқадор шахсларга эслатиб қўймоқчимизки, Жиноят кодексининг 55-моддасида, айбни бўйнига олиш жазони енгиллаштирувчи ҳолат деб топилган. Ушбу жиноятга алоқадор шахсларга чин кўнгилдан пушаймон бўлиб, энг яқин ички ишлар бўлимига келишларини ёки 102 рақамига қўнғироқ қилишларини ва жиноятни фош этилишида иштирок этишларини таклиф қиламиз. Акс ҳолда жавобгарликка тортилиш вақтида жазо енгиллаштирилмайди”.
Аммо кўпчилик ИИББнинг мазкур баёнотини маъқулламади. Сабаби ушбу баёнот ИИББнинг ўғрилар шахси ҳақида ҳеч қандай маълумотга эга эмаслигини ошкор этиб қўйган. Сизнингча, ҳақиқатдан ҳам ёзма нутқ қоидалари бузилганми? Жиноятчига доир маълумотлар қўлингизда бўлмаса, Сиз матнни қандай шаклда ёзган бўлардингиз?
Bu matnda yozma nutq qoidalari buzilgan.Bu yerda "Shaxsi aniqlanmagan" 3 kishi deyilgan. Bu uslubiy xatolikni keltirib chiqaradi. Ya'ni rasmiy uslub shaxsi aniqlanmagan birikmasini emas, balki noma'lum 3 shaxs birikmasini talab qiladi, taqozo etadi. Bu yerda bayonot yozayotgan shaxsda rasmiy ish qog'ozlari bn ishlash uchun til bilimi va ko'nikmasi yetarli emasligi yaqqol bilinib qolgan. Har bir shaxs, avvalo, ish qog'ozlari bn ishlaganida rasmiy uslub taqozo qiluvchi , rasmiy uslubga xoslangan so'zlardan foydalana olishi lozim, shundagina u hujjatdan kutilgan natijaga erishish mumkin.
38. Хабарингиз бўлса керак, Самарқандда юзига суюқлик сепилган йигитлар ҳушидан кетгани ҳақида видео ижтимоий тармоқларда тарқалган эди. Тиббий ниқоб кийган ўсмир йигит бекатда трамвайга югуриб чиқиб, йўловчиларнинг юзига номаълум суюқликни сепиб, қочиб кетади. Видеода юзларига суюқлик теккан йигитлар шу заҳоти ҳушини йўқотгани, қолган йўловчилар эса, ваҳимага тушиб, трамвайдан югуриб тушиб кетгани кўринган эди. Бу мактаб ўқувчилари уюштирган пранк бўлиб чиққанини ҳам яхши биласиз. Сизнингча, бу каби “ҳазил”ларга жиддий жавобгарлик белгилаш ўринлими? Жавобгарлик муқаррарлиги ўсмирлар орасида жиноятчиликка қарши курашишнинг муҳим унсурларидан деб ҳисоблайсизми?
Ma’lumki mamlakatimiz aholisining 40,0 foizidan ortig’ini voyaga yetmaganlar tashkil etadi. Shu bilan birgalikda voyaga yetmaganlar soni yuqoriligi, boshqaruv organlari, ta’lim muassasalari, qolaversa huquqni muhofaza qilish organlari zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi. Hozirgi kunda voyaga yetmaganlar o’rtasida jinoyatchilik ko’plab kuzatilmoqda.
Chunonchi, 2000-yilning 21-sentarida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining “Voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirish to’g’risida”gi Qarori qabul qilindi. Mazkur qarorda yoshlar tarbiyasiga mas’ul bo’lgan barch davlat va jamoat tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish va takomillashtirish vazifasi belgilab berildi.
Yuqoridagi masala yuzasidan har bir jinoyatchi qonun oldida o’z qilmishi uchun javobgar hisoblanadi. Biroq huquqni muhofaza qilish organlari voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha masalalarni ko’rishda bolalar va o’smirlarni huquqbuzarlikka undagan sabablarni aniqlashlari, jinoyat ildizini toppish prinsipidan kelib chiqib faoliyat yuritishlari kerak. Qonun ustuvor, inson huquqlari oliy qadriyat hisoblangan fuqarolik jamiyatida jinoyatchini jazolash emas, uni axloqini tuzatish, to’g’ri yo’lga boshlash asosiy tamoyil sanaladi. Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar bilan bog’liq ishlarni hal tshda esa aynan shunday insonparvarlik va adolat prinsplarga qat’iy rioya etilishi alohida ahamiyat kasb etadi.
Ta’kidlash joizki, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etiladigan huquqbuzarlikalar uchun jazo tayinlash tizimi ham yuqorida qayd etilgn prinsplarga rioya qilingan holda shakillantirilgan.
39. Ёши улуғ авлод вакиллари ёшларнинг хорижга бориб ишлашини маъқуллашмайди. Ёшлар эса хорижга бориб ишлаш, яхши пул топиш ва юртга потенциал инвестор бўлиб қайтишни маъқул санашади.