1. «Jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

25.
 
Porshenli va maxsus nasoslar. 
So‘rish, xaydash, porshen, ikki tomonlama, unumdorlik, rotorli, plastinali, vintli, oqimli, 
propellerli, montajyu, gazlift, erlift. 
Porshenli nasoslarda suyuqlik xaydash trubasiga ilgarilanma-kayta xarakat kiluvchi 
mexanizmlar orkali uzatiladi. Porshenli nasoslar vositasida xar qanday kovushkolikdagi 
suyuqliklarni uzatish mumkin. Bu nasoslarda porshenr nasos kobigida vertikal va gorizontal 
xolatda joylashgan bulishi mumkin. Ishlash prinsipiga kura porshenli nasoslar oddiy, ikki va ko‘p 
bosqichli bo‘ladi. 
Porshenr suyuqlikning fakat oldi tomoni bilan sikib chikaradigan nasos oddiy bir tomonlama 
ishlaydigan nasos deyiladi. 
Agar nasos silindrda porshenning ikkala tomonidan joylashgan ish kamerasi bulsa va porshenr 
ulardan suyuqlikni ketma-ket sikib chikarsa, bunday nasos ikki bosqichli yoki ikki tomonlama 
ishlaydigan nasos deyiladi. Oddiy porshenli nasosning ishlash prinsipini kurib chikamiz. Nasos 
porsheni surish jarayonida ungga xarakatlanganda ish kamerasining xajmi kattalashadi. Undagi 
bosim kamayadi va kamerada siyraklanish xosil bo‘ladi. Natijada suyuqlik rezervuardan surish 
trubasi bo‘ylab silindrga kutariladi xamda surish klapani ochilib nasosning ish kamerasi 
bushligini tuldiradi. Porshenning chapga xarakatida porshenr silindr va ish kamerasi bushligini 
tuldiruvchi suklikka bosim beradi va uni xaydash klapani orkali uzatish trubasiga chikarib beradi. 
Suyuqlikning xarakat tezligi va bosimlarining pulrsasiyalanishini tenglashtirish xamda 
suyuqlikning surish va xaydash trubalarida bir meoyorda tekis okishini taxminlash uchun 
nasosga maxsus qurilma (xavo kalpokchalari ) urnatiladi. 
Yuqori bosim xosil kiluvchi nasoslarda porshenlar urniga silindrsimon plunjerlar ishlatiladi. 
Bunday nasoslar plunjerli nasoslar deyiladi. 
Nasosning ish unumdorligi.
Porshenning bir marta borib, ish vakti birligi ichida nasos uzatib 
bergan suyuqlik miqdori porshenli nasosning ish unumdorligi yoki boshqacha aytganda uzatilishi 
deyiladi. Nasosning urtacha ish Q unumdorligi bir sekundda yoki soatda taksimlangan xajm 
birliklarida (l/s, m
3
s, m
3
soat) ulchanadi. Bir tomonlama ishlaydgan nasosoning ish unumdorligi 
kuyidagicha aniqlanadi. 
Q=



60
Sn
F
bu yerda F – porshenning kungdalang kesim yuzasi; 

-uzatish koeffisiyenti; S – porshenr yo‘li, 
n – krivoship shatunli mexanizmning bir minutdagi aylanishlar chastotasi. 
Uzatish koeffisiyenti suyuqlikning nasosdan klapanlar va boshqa zichmas joylar orkali sizib 
chikishini, kameraga xaydalayotgan suyuqlik bilan xavo utib, uning tuldirilishini kamaytirishini 
xisobga oladi. Ikki tomonlama ishlaydign nasoslarda silindrda shtok bo‘lgani uchun ularning 
xajmi biroz kamayadi. Nasosning ish unumdorligi kuyidagicha aniqlanadi. 
Q=
60
)
1
2
(
s
n
F



Bu yerda f – shtokning kundalang kesim yuzasi. 
Porshenli nasosning kuyidagi afzalliklariga ega: yuqori bosim ostida ishlashi mumkin, foydali 
ish koeffisiyenti yuqori, qovushoqligi yuqori bo‘lgan va tez alangalanuvchan suyuliklarni uzatish 
mumkin. 
Shu bilan birga nasoslar ayrim kamchiliklarga xam ega: bir necha klapanlarning bulishligi, 

---

unumdorlikni yuqori emas suyuqliklarni bir meoyorda uzatmaydi.