1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

13§. Kibernetik hisoblash tizimlari

• 
  Kibernetika tushunchasi
  
• 
  Kibernetika fani
  
• 
  Xalqaro kibernetik tashkilotlar
  
• 
  Kibernetika va uning sohalari
  
• 
  Kibernetikaning boshqa fanlar bilan aloqasi
  

Tayanch iboralar:
Kibernetika; Kibernetika ta’riflari; EHM; ABT; Kibernetika fani; Kibernetik tashkilotlar; AICA; IFAS; IFIF; Texnikaviy kibernetika; Iqtisodiy kibernetika; Biologik kibernetika; Fanlar bilan aloqasi.

13.1.Kibernetika tushunchasi
Kibernetika - yunoncha "kybernetike" so’zidan olingan bo’lib, bu so’z dastlab qadimgi yunon idealist-faylasufi Platon (miloddan oldingi 427 - 348 yillar) asarlarida uchraydi. Platon o’z asarlarida kibernetika so’zini "kemalarni boshqarish, o’lkalarni ma’muriy boshqarish" ma’nosida ishlatadi.
1834 yilda frantsuz fiziki va matematiki Andre Mari Amper (1775-1836) o’zining "Fanlar filosofiyasi ocherki" asarini e’lon qiladi. Bu asarida "Kibernetika - jamiyatni boshqarishga oid fan", deb ta’riflaydi. Lekin kibernetikaning fan bo’lib shakllanishi amerikalik olim Norbert Viner (1894 - 1964) ning "Kibernetika yoki hayvonot va mashinalarda boshqarish va aloqa" (1948), "Kibernetika va jamiyat" (1954), "Yaratuvchi va robot" (1958) asarlaridan boshlandi. Bu asarlarida N. Viner "Kibernetika - bu tirik mavjudotlar va mashinalarda aloqa, informatsiyalarni uzatish va boshqarish muammolarini o’rganuvchi fan", deb ta’riflaydi. Ammo o’sha paytlarda AQSH va G’arbiy Evropada kibernetikani "boshqarishning falsafiy muammolarini o’rganuvchi fan" deb hisoblashib, unga ishonchsizlik bilan qarashar edi. Bu sohada yozilgan ilmiy asarlar ham falsafiy asarlar deb hisoblangan.
1950 – yillarning ikkinchi yarmidan boshlab jahon fan va texnikasida elektron hisoblash mashinalari (EHM lar) va avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari (ABT lar) davri boshlandi. EHM va ABT larni loyihalash, ularni ishlab chiqarishga qo’llashga doir ilmiy yo’nalishlar paydo bo’la boshladi. Bunday yo’nalishlar AQSH va Angliyada "computer science" (EHM haqidagi fan), Frantsiyada esa "informatic"- (informatsiyalarni avtomatik qayta ishlash to’g’risidagi fan) deb atala boshlandi va bu fanlarning kibernetikaga aloqasi yo’q deb hisoblashdi. Lekin fan va texnikaning keyingi taraqqiyoti tirik organizmlar va mashinalardagi aloqa hamda boshqarish qonuniyatlarini, ya’ni kibernetikaning umumiy qonuniyatlarini o’rganmay turib EHM, ABT va ularni ishlab chiqarishga tadbiq qilishning nazariy asoslarini yaratib bo’lmasligini isbotladi. SHu sababli 1960 yilga kelib kibernetika "EHM chilarni" va "informatikachilarni" birlashtiruvchi yagona fanga aylandi.