1. Italiya nuzeylari haqida Muzey fondi tushunchasi

Muzey fondi tushunchasi.' Muzey faoliyati muzey fondlari asosida yuritiladi. Fonddagi predmetlami muzey xodimlari yig‘ishlari, saqlashlari, o‘rganishlari, shuningdek, ta’lim-tarbiya ishlari va ilmiy izlanishlarda foydalanishga sharoit yaratishlari zarur. Fond orqali muzey o‘tmish bilan hozirgi davmi bog‘laydi. Masalan, tarixiy ixtisoslikdagi muzeylaming fondi ijtimoiy-iqlisodiy jarayonlami, ichki va tashqi siyosatni, madaniyat tarixini o‘rganuvchi, tasdiqlovchi hujjatlar, ashyolardan iborat. Muzey fondlarining arxiv va kutubxona fondlaridan farqi shundaki, turli materiallami to‘plash orqali tarixiy jarayonlar majmuasi hujjatlashtiriladi. Muzeylar uchun ashyoga taalluqli ma’lumotning mazmuni va hajmigina yetarli emas, bu ashyo nima maqsadda, qanday qilib yaratilganligi haqidagi axborot ham kerak, ya’ni ashyoning tabiatini aniqlovchi ma’lumotni yetkazib berish xususiyati bo‘lishi zarur, “Muzey fo n d i” deyilganda, muzeyga doimiy saqlovga qabul qilingan, ilmiy tashkillashtirilgan materiallaming yig‘indisi tushuniladi. U nafaqat fond saqlovi va ekspozitsiyadagilami, balki boshqa muzey yoki muassasaga ko‘rgazmada vaqtinchalik foydalanish uchun berilgan, shuningdek, ekspertiza, ta’mirlash uchun jo ‘natilgan ashyolar, kolleksiyalami ham qamrab oladi.
Demak, muzey fondi asasini muzey ashyolari tashkil etadi. Bularga talx va madaniyat yodgorliklari, ijtimoiy yoki tabiiy jarayon va tiodisalami hujjatlashtira olish xususiyatiga ega hamda o‘z makonidan ajratib olmgan tabiat obyektlari kiradi. Shuningdek, fondlardan ilmiy rordamchi ateriallar ham o‘rin oladi. LeMn, bu materially! muzey ashyosi xususiyatiga ega bo‘lmay, Ashyolami o‘rganisn va ekspozitsiyalashga yordam beradi. Ashyoni o‘rganish jarayonida yoki bevosita ekspozitsion zarurat uchun yaratilgan rekBnstruksiyalar, maketlar, modellar, xaritalar, loyihalar, grafiklar,l|advallar, chizmalar, shartli tasvirlar ilmiy yordamchi material deyiladi. Ulaming ayrimlari, ba’zi bir sababllrga ko‘ra ekspozitsiyaga joylashtirib bo‘lmaydigan ashyolaming tashqi qiyofasini tasavvur qilishga imkoniyat yaratadi. Boshqalari, ashyo iflqida qo‘shimcha axborot beradi.
Muzey ashyolari mazmuiiini yanada chuqurroq ochib berish maqsralida, ekspozitsiyaga kiritilgan turli xildagi audiovisual vositalar, vitrinalar, shmflar, stendlar va boshqa muzey jihozlari micey fondi tarkibiga kirmaydi.
Muzey ashyolarining ilmiy yordamchi materiallardan farqi, ular madaniyat va tarix yodgorliklari hisoblanib, amaldagi qonunga muvofiq muhofaza qilinadi.
Namurmviy (tipovoy) muzey ashyosi deb, o‘ziga xos hodisalami
aks ettimvchi va muayyan miqdorda mavjud buyumlardan biri bo‘lgan ashyolarga aytiladi. Bunga namunaviy hujjatlar,standart sanoat mahsulotlari misol bo‘ladi. Mazkur ashyolar muzeyda yagona nusxada saqlansa-da, namunaviy deb ataladi,chunki iundalik turmushdSi u bilan bir xil ashyolar mavjud. Bunday ashyolarga faqat seriyali ishlab chiqarish mahsulotlari emas, ma’lum hodisalami tlvsiflovchi kamdan kam uchraydigan ashyllar ham kiradi. Bnnga neolit davrining tosh qurollari
misol bo‘lishi mumkin. Shuninldek, agar ma’lum hodisani aks ettiruvchi ashyoyagona nusxada yoki kam mi bdorda saqlanib qolingan bo‘Isa, u nadir ashyo hisoblanadi. Chunki, undagi mavjud ma’lumot
boshqalardan farqli tavsifga ega. Yana betakrorligi va o‘ziga xosligi jihatidan ham nodir ashyolar bo‘ladi. Bunga yuksak darajada ishlangan tasviriy va amaliy bezak san’ati asarlari, ajoyib konstruksiyaga ega asboblar, yodgorliklaming kamdan kam uchraydigan nusxalari misol bo‘ladi. Masalan, Moskvadagi Politexnika muzeyi 2 mingdan ziyod
ashyoga ega bo‘lib, ular orasida namunaviy konstruksiyalar ham, nodir fotografiya yodgorliklari ham mavjud. XX asr o‘rtasida ishlab chiqarilgan fotoapparat, fotokameralaming nusxalari namunaviy muzey ashyosiga kiradi. Ular optikaviy-mexanik sanoatning shakllanish tarixini hujjatlashtirgan. 1840-yili I'ransuz optigi Shari Shevalye tomonidan tayyorlangan fotoapparat, eng birinchi fotoapparatlardan biri bo‘lib, u ham muzeyning nodir namunalari orasidan joy olgan. 0 ‘zbekiston tarixi Davlat muzeyining ekspozitsiyasidan ham 0 ‘zbekistonning quyidagi nodir yodgorliklari o‘rin olgan: I ’ayoztepadan topilgan Budda va rohiblaming toshdan ishlangan haykali (I—II asrlar), qadimgi Yunon-Baqtriya va Kushon podsholiklari, ko‘hna Xorazm, ilk o‘rta asrlarga oid Naxshab,
Buxoro, Choch, Samarqand tangalari va boshqalar. Ulardagi mahalliy hokimlaming siymolari, tamg‘alari va yozuvlari tomoshabinni
o‘ziga jalb qiladi. 0 ‘zbekiston Davlat san’at muzeyida esa XV-XVIII asrlarda ijod qilgan Yevropa san’at ustalarining asarlari, XX asr
o‘rtalarigacha yashab ijod etgan rassomlaming asarlari ham noyob eksponatlar qatoriga kiradi. Usta Mo‘min (Aleksandr Nikolayev), Aleksandr Volkov, Chingiz Ahmarovning asarlari shular jumlasidandir.
Nodir eksponatlarga memorial ashyolar ham kiradi. Atoqli davlat va amoat arboblari, fan, madaniyat, san’at namoyandalarining shaxsiy uyumlari, tarixiy voqealar bilan bog‘liq buyumlar bunga misol bo‘ladi. Ular orasida shaxsga oidyodgor //Mami ham alohida ajratishadi. Bular yuqori darajadagi emotsional ta’sirga ega ashyolar bo-lib, atoqli inson yoki voqea yodgorligi sifatida qadrlar adi. 0 ‘zbekistondagi Muxt zeylaridan ba’zi shaxsiy bor Ashrafiy, G‘afor G‘ulom uy-muuyumlar,
Yunus Rajabiy uy-muzeyidagi bir necha musiqa asboblarini ham mazkur eksponatlar qatoriga kiritish mumkin. Shunday qilib, noyob eksponatlar qatoriga boshqalardan farqli ilmiy, tarixiy, badiiy qimmatga ega, shuningdek, oddiy hodisalami aks ettirsa-da, wagona nusxada yoki chegaralangan miqdorda saqlanib qolgan ashyolar kiritiladi. Muzey ashyolari ко‘p belgilar bo‘yicha o‘zaro bog‘liq: bitta tarixiy davrga, voqeaga, shaxsga, muallifga, manbalar nusxasiga tegishliligi bilan ularni umumiy mavzu, sujet, yaratilgan vaqti, muhiti, materiali va tayyorlanish texnikasi birlashtirishi mumkin. Bu kabi bog‘liqljklami, albatta, inobatga olish zarur, chunki alohida ashyoga nilsbatan, o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq
ashyolar guruhi ко ■ proq ma’lumot beradi. Bir yoki bir qancha blelgilarining umumiyligi bo‘yicha bog‘liq va bir butun ilmiy, badiiy yoki bilishga oid qiziqishni namoyon etuvehi muzey ashyolarining majmuyiga – muzey kolleksiyasi deyiladi. Ashvolar kolleksiyaga turli belgilari -
manba turlari, kelib chiqishi, mazmuni bo-yieha guruhlanadi. Bir turdagi ashyolardan tashkil topgan, ma’lum belgilari, tasnifi, ya’ni materiali, bilim sohalari, amaliy fadliyati, mintaqasi, etnik guruhi kabi guruhlandan kolleksiyaga - sistematik kolleksiya deyiladi. Bu - chinn , arxeologiya, telefon apparatlari, san’at asarlari kolleksiyalar irbotlishi mumkin.
Muzey ashyolarining tu rli tiplaridan shakllangan kolleksiya (hujjatlar, fotolar, san’at as arlari, buyumlar), o‘zlarining majmuasida ma’lum mavzuni pchib beradi va bu tematik kolleksiya deyiladi. Agar turli tipdagi predmetlar yig‘indisi ma’lum shaxs-yoki'tarixiy voqea bilan bog‘liq bo‘lsa, memorial kollek muzey saqloviga topshirilgan kolleksiyaga xususiy kolleksiya deyiladi.
Muzey Molleksiyalarming majmuyi esa muzey to‘plamlari deb yuritiladi. Shuningdek, buning yanada keng ma’nosi ham mavjud. Bunda nafaqat ilmiy tashkillashtirilgan muzey to‘plamlarining majmuyi, balki ilmiy yordamchi materiallar, mueyda saqlanadigan ilmiy axborot ta’minoti vositalari, arxiv va kutubxonalari qamrab olinganligi ham tushuniladi. Demak, muzey fondlari ilmiy tashkillashtirilgan bo‘lishi zarur.