1. Italiya nuzeylari haqida Muzey fondi tushunchasi

tegisUi bo ‘Imagan qismlarga ajratiladi. Lekin mulkdorlik shaklidan
qat’i nazar, uning tarkibiga kiritilgan barcha tarix va madaniyat yodgorliklari 0 ‘zbekiston xalqi madaniy merosinitig chiqarilmaydi, vaqtinchalik olib chiqish esa 0 ‘zbekiston Respublikasining “Madaniy boyliklaming olib chiqilishi va olib kirilishi to‘g‘risida”gi qonuniga bino
Muzey fondlari tarkibiga kiruvchi ashyolar, o‘zining fizikaviy xususiyatlari, shuningdek, axborotni saqlash usuliga binoan farqlanadi. Hozirda muzey ashyolari olti turga yoki manbaga ajratiladi: buyumli, tasviriy, yozma, ovozli, shuningdek, foto va kino manbalar.
Buyumli (ashyoviy) manbalargan, o‘ziga xos xususiyatlarga ega
ashyolaridir. Bu mehnat qurollari, harakatlanish vositalari va boshqa r
nsonlar tomonidan ishlanbuyumlar bo‘lgan muzey kundalik asbob-anjomlar, laqsadlarga mo‘ljallangan atning rangtasvir, haykalsarlari,
sxematik tasvirlar ashyolar bo‘lib, ular xo‘jalik faoliyati, maishiy hayot, ijtimoiy tuzum, estetik va diniy tasawurlar haqidagi ma’lumotlami
saqlaydi. Ashyoviy manbada mavju i axborot bevosita ashyoning
shakli, tuzilishi, materiali, o‘l
yetkazib beriladi. Tasviriy manbalar — tasviriy santaroshlik, grafika turlari bo‘yicha a (chizmalar, loyihalar, xaritalar) hisoblanadi.
Yozma manbalar - yozuv belgilari: harf, raqam va boshqa timsollar orqali qayd qilingan ma’lumotlarga ega muzey ashyolaridir. Yozma manbalar juda xilma-xil, ularga yilnomalar, hujjatlar, statistik ma’lumotlar, adapiy va publitsistik asarlar, noyob kitoblar kiradi. vozli manbalar - maxsus tex^iik vositalari yordamida yozib olingan inson nutqi, musiqa
tashkil topgan muzey ashyolaridir. ovozini, o‘quvchi nutqining o‘ziga xosligi, musiqachilaming ijro mahorati kabilami yetkazib beradi. Bu materiallarga patefon, grammofon plastinkalari, magni|t lentalari, kompakt-disklar kiradi. Foto manbalar - fotoapparatura yordamida olingan tasvir ko‘ rinishidagi axborotni saqlaydigan muzey ashyolaridir. Bular I'aqat fotosuratlami emas, oyna ustidagi, plyonkadagi va boshqa matcriallardagi negativlar, qog‘ozdagi, keramikadagi, metaldaji lototasvirlar, plyonka yoki oyna ustidagi diapozitivlami ham qamrab oladi. Kino manbalar - dinamik tasvir ко 'rinishidagi, texnika vositalari orqali yoziladigan va namoyish etiladigan muzey ashyolaridir. Ma’lum manba turiga oid ashyolar, kotp hollarda boshqa turdagi manbalaming elementini saqlaydi. Masalan, portretlar va janrli tasvirlar vazalarda, idishlarda, gilamlarda uchraydi. Lekin, bunda yodgorliklaming moddiy madaniyat yodgorligiga tcgishliligi o‘zgarmaydi, ya’ni ular ashyoviy manbaligicha qoladi. Tasviriy san’at manbalari elementlari, ko‘pincha kitoblarda,
miniatyuralar ко‘rinishida ham uchraydi. Fondlarda u yoki bu turdagi uzey ashyolarining о ‘zaro nisbati muzey{ixtisosligi va uning konkret petsifikasiga bog‘liq. Masalan, fan va texnika muzeylarida mashina, aniq sboblar, mcxanizmlar kabi ashyoviy manbalar ustuvorlik qiladi, adabiyot
muzeylarida esa fond asosini yozma5manbalar tashkil etadi. Lekin tasviriy, kino, ovozli maribalaming roli deyarli pasaymaydi. Fond tasniflarining mavbatdagi tmttzeyiOdhydlaM boiib, ular bir yoki bir necha belgilaming umumiyligi asosida ajratiladi. !Ular material, ashyoning tayyorlanish texnikasi yoki alohida belgilarining uyg‘unligi boMishi mumkin. Masalan, buyum manbdlar materiali bo‘yicha ajratiladi yog‘och, metall, tosh, sopol, shiSha, suyak, perlamutr, plastmassa. Materialni bildiruvchi tushuncha to‘plovchilik tavsifiga ega. Masalan, “metall” tushunchasiga: temir, mis, kumush,oltin; “sopol” tushunchasiga: qo‘pol sopol, chinni, fayans kiradi. Buyumli kolleksiyalar predmetlaming funksional elgilangan maqsadi, hududiy belgisi, ishlab chiqilgan vaqti, muallifga oidligi bo‘yicha ham bo‘linadi. Tasviriy san’at kolleksiyalarining manbalari, ko‘p hollarda,
tasviriy san’at asarlari kolleksiyasi va sxematik tasvirlar kolleksiyasiga bo‘linadi. Tasviriy san’at asarlari oldin turlari (rangtasvir, haykaltaroshlik, grafika) bo‘yicha, so‘ngra, yaratilish vaqti, maktablari, janrlari, muallifiga ko‘ra bo‘linadi. Sxematik tasvirlaming bo‘linish tamoyillari sifatida ududiy belgilar, yaratilish vaqti, tayyorlanish texnikasi, mazmuniga e’tibor qaratiladi. Yozma manbalar kolleksiyasi muzey ashyolarining quyidagi turlariga ajratiladi: qo‘lyozma va bosma, shaxsiy hamda muassasa materiallari, vaqtli nashrlar, kitoblar, blanklar. Tarixiy ixtisoslikdagi muzeylarda ular tematik va ixtisoslik tamoyillari
bo‘yicha ham bo‘linadi. Foto manbalar tayyorlanish texnikasiga ko‘ra negativlar, pozitivlar, dagerrotiplarga, tematik tamoyil bo‘yicha - fotoportret, sujetli fotosuratlar va boshqalarga tasniflanadi. Muzeyshunoslikda fotohujjatlaming ma’lum muzey manbalari
turiga oidligi haqida yagona fikr mavjud emas. Ayrim muzeylarda ular mustaqil guruhni tashkil etadi, boshqasida yozma manbalaming tasviriy fondidan o‘rin oladi, yana birida ular bilan birlashtirilib, hujjatli fondga kiritiladi. Shuningdek, kolleksiyalar bilan bir qatorda ekspeditsiyalar
tomonidan tuzilgan, bo‘linmaslik sharti bo‘yicha kolleksionerlardan
olingan yoki kolleksiyalash namunasi sifatida konservatsiyalangan
ashyolar muzey to‘plamlariga mustaqil tuzilishdagi kolleksiyalar birligi sifatida kiradi. Agar muzeyga biron shaxs doimiy ko‘rgazmaga bebaho badiiy kolleksiyalarni topshirgan bo‘lsa, muzey uning butunligini va to‘plovchining nomini saqlab qoladi. Muzey fondlarining tuzilishi nafaqat muzey ixtisosligi, balki uning konkret xususiyatiga ham bog‘liq. 0 ‘z fondlarini tliniflayotganda, muzey, albatta, umumiy qabul qilingan qoidalurga
amal qiladi. Bo‘linish tartibi doimo bir xil asosda amalga oshii iladi. Har bir ashyoning umumiy tavsifi bitta tushuncha oslida bo‘lishi kerak. Masalan, manbalami turi bo‘yicha bo‘lishni ttmalga oshira turib, qo‘lyozma kitobni miniatyuralar bilan bir vaqtda yozma va tasviriy manbalarga kiritib bo‘lmaydi. Shunday qilib, fondlami ilmiy tashkil etilishi asosida bir necha tizimni shakllantiravchi belgilar yotadi — ashyolaming
ilmiy va madaniy ahamiyati, ulaming yuridik jihatlari, ular
orqali axborot fiksatsiya qilish usuli. Fondlami ilmiy tashkil etish tartibi bilan muzey fondlari lurkibi va muzey fondlarini tuzish kabi tushunchalar bog‘liq. Zamonaviy muzeyshunoslik adabiyotlarida mazkur tushunchalarning mazmuni va o‘zaro nisbatiga oid yagona fikr yo‘q.
Shunday qilib, fondlar asosida butun muzey faoliyati amalga oshiriladi. Muzeylar o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlami muvaffaqiyatli hal etishlari uchun fondlar mazmuni muzey ixtisosligiga mos va ilmiy tashkil etilgan bo‘lishi, shuningdek, ulaming yo‘nalishi va muzeyshunoslikning rivojlanish darajasiga qarab - uzluksiz, maqsadga yo‘naltirilgan holda to'ldirib borishlari kerak.