1. Ish jоyi yoritilishini tеkshirish

1.
Ishning nomi va mazmuni .
2.
Laboratoriya stendini tuzilish sxemasi.
3.
O’lchov natijalarini jadval va hisob-kitob ko’rinishda ifodalash.
4.
Xulosalar.
5. Nazorat savollari
1.
Elektr magnit maydoni tirik organizmga qanday ta’sir ko’rsatadi?
2.
Elektr magnit maydonini qaysi materiallar yaxshiroq yutish hususiyatiga ega?
3.
Elektr magnit maydonini qaysi materiallar yaxshiroq qaytarish hususiyatiga ega?
4.
YUqori elektr magnit maydoni bo’lgan zona lokalizatsiyasining (o’choqlarini
kamaytirish) qanday usullari bor?
5.
Elektr magnit nurlanishi chastotalari tirik organizmga qanday ta’sir ko’rsatadi?
6.
Elektromagnit nurlanishidan himoyalanishning qanday usullari mavjud?
№ 4- son laboratoriya ishi
INSON TANASINING ELEKTRGA QARSHILIGINI O’LCHASH
Ish mazmuni
– inson tanasining elektrga qarshiligi kattaligiga turli omillarning ta’sirini
va uning organizimiga tokni ta’sir etish tabiatini o’rganish
1.
Nazariy qism
Buzilgan elektr qurilmalarida ishlash jarayonida inson elektr toki bilan shikastlanishi
mumkin.
Elektr jarohatlari ichki (tok urishida yurak, nafas organlari va boshqalar zararlanadi) va
tashqi (kuyish, terini elektrmetallizatsiyasi, elektr belgilar) jarohatlarga bo’linadi.
Tok urishi organizmda turli fiziologik reaktsiyalarini chaqirishi mumkin: termik,
elektrolitik va biologik).
Toklarni inson organizmiga ta’sir etish tabiatiga asosan, tokni quyidagi tasnifnomasi
o’rnatilgan:
Sezilarli tok urish – bu elektr tok urishida inson organizmidan o’tayotgan tok sezilarli
asabni qo’zg’atadi;
Sezilarli tok urish bo’sag’asi –
sezilarli tok urishning kamroq miqdori (1-1,5 mA
o’zgaruvchan tok va 5-7 mA doimiy tok);
Qo’yib yubormaydigan tok urish –bu elektr tok urishda, inson organizmidan o’tayotgan
tok, o’tkazkich ushlab turgan qo’ldagi mushaklarni kuchli tortishishini (akashak
)
yuzaga
keltiradi:

---

Qo’yib yubormaydigan tok urish bo’sag’asi – Qo’yib yubormaydigan tok urishning
kamroq miqdori (10-15 mA o’zgaruvchan tok va50-80 mA doimiy tok);
Fibrillyatsiya toki –bu elektr tok urishda, inson organizmidan o’tayotgan tok yurak
fibrillyatsiyasini yuzaga keltiradi;
Fibrillyatsiya toki bo’sag’asi – Fibrillyatsiya tokining kamroq miqdori (100 mA
o’zgaruvchan tok va 300 mA doimiy tok).
Insonni elektr toki urishi oqibati turli sabablarga bog’liqdir, ulardan asosiylari: zarar
etkazadigan tok kuchi va turi, ilova qilingan kuchlanish, inson organizmini elektr qarshiligi, tok
ta’sir qilish vaqti, tevarak atrof holati, tokni inson tanasi bo’lab yo’nalishi.
Elektr qurilmalariga xizmat ko’rsatish mobaynida, tok urish ko’pincha qo’l-qo’l va qo’l-
oyoq yo’nalishi bo’yicha sodir bo’ladi.
Inson tanasi bo’ylab o’tayotgan tok kuchi, tanani elektr qarshiligiga va kuchlanishga
tegib ketishga(dahldorlik) bog’liqdir:
,
/
Z
U
I
пр
ч


Bunda Upr – dahldorlik kuchlanishi –inson bir vaqtning o’zida tegib ketadigan tok
zanjirining ikki nuqtasi orasidagi kuchlanish, V; Z – inson tanasining to’liq elektrga qarshiligi,
Om.
Inson tanasining elektrga qarshiligini belgilaydigan, o’ziga hos omili qontomirlari va
asab tolalari bo’lmagan teri, uni yuqori muguz qatlamidir. Bu qatlam 0,05 do 0,22 mm.
qalilinlikka egadir Teri toza va quruq bo’lgandagi omlik qarshiligi 3•10³- 10 Om va undan
ko’proq bo’ladi. Terining muguz qatlami buzilishi natijasida, inson tanasi qarshiligi ichki
organlar qarishiligigicha kamayadi (mushak va yog’ to’qimalari, qon tomirlari, ilik va boshqalar)
Inson tanasining ichki qarshiligi 500-600 Omdan ortmaydi. Elektr hisob kitoblarida inson tanasi
qarshiligi 1kOm tengni qabul qiladi.
1.1.-rasmdagi ekvivalent sxemaga binoan inson tanasini to’liq qarshiligi quyidagiga teng
bo’ladi:
2
В
)
2
(
1
2
H
H
fCR
R
R
Z





1.1.-rasm. Inson tanasi qarshiligining ekvivalent sxemasi (tok yo’li qo’l-qo’l)
Bunda Rv –tana uchastkasining ko’ndalang kesimi uzunligiga bog’liq va aniq faol qabul
qiluvchi inson tanasining ichki qarshiligi, Om; S - o’zgaruvchan tok ta’sir etayotganda,
epidermisning muguz qatlami bilan ajratilgan inson tanasi ichki to’qimalarining tok etaklovchi
va o’tkazuvchi qismi ulanish joyida hosil bo’ladigan sig’im, pF; Rn –inson tanasining tashqi
qarshiligining faol tuzilmasi, Om; f – tok chastotasi, Gts;
inson elektrodlarga (ulanish yuzasi bir hil) simmetrik holatda tegib ketganida, tanani
to’liq qarshiligi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:


bunda
2
)
2
(
1
H
H
Н
fCR
R
Z



berilgan chastotada (f) tashqi teri qatlamining to’liq
qarshiligi.
Teri qatlamining Rn faol qarshiligini, past chastotali tokdagi o’lchovlar Z natijasidan
foydalanib aniqlash mumkin. Tok chastotasi kamayganda kondensatorning o’tkazish hususiyati

---

pasayadi, uning sig’im qarshiligi esa, ortadi. SHuning uchun, etarli past chastotada (f ~ 0),
terining tashqi qatlamining to’liq qarshiligi tahminan faol qarshilikka (Rn) teng deb qabul qilish
mumkin.


Yuqoridagi aytilganlarga asosan tanani doimiy tokka qarshiligi quyidagiga teng:


unda


Bunda Z(0) – tanani doimiy tokka to’liq qarshiligi, kOm.
Z(0)- aniqlash uchun ekstropolyatsiya usulidan foydalaniladi. Dlya etogo v lineynom
masshtabe pryamougolnix koordinat i po izmerennim dannim stroitsya grafik zavisimosti polnix
soprotivleniy tela ot chastoti toka v diapazone. Buning uchun, to’g’ri burchakli koordinataning
Z=

(f) chiziqli masshtabi va o’lchangan ma’lumotlarga asosan, f =40 – 100 Gts diapazondagi
tok chastotalariga tananing to’liq qarshilikka bog’liqlik grafigi tuziladi. Undan so’ng,
ko’rinishning to’g’ri chizig’i yordamida, olingan grafik Z =

(f)approksimatsiyasi amalga
oshiriladi. f=0 bo’lganda Z =Z(0) (1.2-rasm).
1.2.-rasm. 40-100 Gts diapazonda inson tanasining qarshilikka bog’liqlik grafigi.
Tok chastotasi ortishi bilan inson tanasi qarshiligi sig’im tuzilishi hisobiga kamayadi va
10-20kGts da terining tashqi qatlami elektr tokiga qarshilik ko’rsatmaydi deb hisoblash mumkin.
Unda inson tanasini to’liq qarshiligi ichkiga teng bo’ladi (2-tenglamaga qarang)


2. Laboratoriya stendini tasvirlash
2.1.-rasmda virtual laboratoriya stendi ko’rinishi tasvirlangan

---

2.1-rasm Virtual stendning umumiy ko’rinishi.