1. Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi mazmuni va uning milliy iqtisodiyot rivojidagi ahamiyati

1. Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi mazmuni va uning milliy iqtisodiyot rivojidagi ahamiyati.

1. Real sektor iqtisodiyoti tarkibi bu – milliy iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlar ko‘rsatuvchi turli tarmoq va sohalar yig‘indisidan iborat bo‘lib, ular o‘zaro aloqada va bog‘liqlikda iqtisodiy faoliyatda bo‘ladilar. Real sektor iqtisodiyoti ichki va tashqi bozorga ne‘matlar ishlab chiqaruvchi, zamon va bozor talabidagi o‘zgarishlarga nisbatan moslanuvchan iqtisodiy subektlar faoliyati yig‘indisidan iboratdir. Iqtisodiyotda real sektorning samarali faoliyat yuritishida moliyaviy sektor muhim o‘rin egallaydi. Moliyaviy sektor bu – qarz olish va uni qaytarish bilan bog‘liq bo‘lgan amaliyotni ijro qiladigan vositalar va institutlar to‘plamidir. Moliyaviy tizim mulk egaligini kapitaldan ajratish imkoniyatini beradi. Moliyaviy sektorga banklar, sug‘urta kompaniyalari, fond birjalari, moliyaviy investitsiya kompaniyalari, lombardlar va boshqa moliyaviy institutlar kiritiladi.

Real sektorda YaIMning asosiy qismi yaratiladi va uning moddiy ishlab chiqaruvchi eng muhim tarkibiy qismi sanoat va qishloq xo‘jaligi hisoblanadi. Moddiy ishlab chiqarish sohasida iqtisodiy resurslar qayta ishlanib, moddiy ne‘matlar va iste‘mol tovarlari yaratiladi. Ularning rivojlanishi aholi daromadlarini oshishi, turmush farovonligini o‘sishi uchun imkoniyat yaratib, ta‘lim, tibbiyot, madaniyat sohalari rivoji uchun moddiy va moliyaviy asos yaratadi. Iqtisodiy rivojlangan, hozirda «informatsion, postindustrial» deb nomlanuvchi davlatlarda xizmat ko‘rsatish sektorida ish o‘rinlari soni keskin ko‘payib, moddiy ishlab chiqarish sohasiga nisbatan deyarli 2 marta ko‘pdir. Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi, qazib olish sohalaridagi ish o‘rinlari mutlaq va nisbiy kamaydi.


2. Iqtisodiyotning real sektori tarkibiy tuzilishi va shakllanishi

2. Fan va texnika sohalarining rvojlanishi, iqtisodiyotni informatsiyalashtirish, bio va nonatexnologiyalarning tezkor rirojlanishi natijasida real sektorda yangi sohalar yaratildi. Jumladan, kompyuterlar uchun dasturlar yaratish real sektorning muhim sohasiga aylanib bormoqda. Hatto, AQSh, Hindiston, Rossiyada ushbu soha korxonalarini yaratish uchun alohida shaharlar barpo etilmoqda (AQShda «Kremniy vohasi», Hindistonda – Bangalor, Rossiyada – Skolkovo)55. Ayni paytda iqtisodiyot sektorlarining investitsion jozibadorligi ko‘plab omillarga bog‘liq va u alohida xususiyatga ega. Iqtisodiyot sektorida yuzaga kelgan vaziyatni baholash birinchi galda hal qilinishi lozim bo‘lgan muammolarni, nomutanosibliklarni aniqlaydi. Tarmoq tuzilishidagi nomutanosibliklar iqtisodiy o‘sishga, aholi turmush darajasini yuksaltirishga to‘sqinlik qilayotgan asosiy sabablardan biri bo‘ladi. Shu sababli ham iqtisodiy islohotlarning dastlabki davridan boshlab O‘zbekiston iqtisodiy mustaqilligining eng muhim sharti sifatida iqtisodiyot tarmoq tuzilishini tubdan o‘zgartirish yo‘li tanlab olindi. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini tubdan o‘zgartirish – bu milliy manfaatlarni ta‘minlovchi, iqtisodiy o‘sishga yo‘l beruvchi va nihoyat, aholi farovonligini muttasil oshib borishini ta‘minlovchi yangicha ishlab chiqarish tuzilmasini yaratishdir. Chunki tarkibiy tuzilishda chuqur o‘zgarishlarni amalga oshirish makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning, istiqbolda O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy o‘sishini va aholi farovonligini ta‘minlashning, jahon iqtisodiy tizimiga qo‘shilishning eng asosiy shartlaridan biridir. Tarkibiy o‘zgarishlar uzluksiz yuz beradi, ularni rag‘batlantirish iqtisodiy siyosatning muhim yo‘nalishi bo‘lib qoladi. Hozirgi davr yangi texnologiya asri sifatida yangi tarkibiy o‘zgartirishlarni yuzaga keltiradi. Shu bois tarkibiy o‘zgarishlarni ta‘minlash islohotlarni chuqurlashtirishning muhim jihati deb baholash zarur. Islohotlar barqaror iqtisodiy o‘sishni ta‘minlashi zarur. Ammo, buning uchun butun iqtisod tayanchi bo‘lgan o‘zak tarmoqlarni qo‘llab-quvvatlab, ularning inqiroziga yo‘l bermaslik o‘zbek modelining muhim talabidir. Islohotlarni chuqurlashtirish o‘zak tarmoqlarni barqaror o‘sishini ta‘minlashni anglatadi. Iqtisodiyotning real sektorini yangilash tarmoqlarning yangi pog‘onaga ko‘tarishga va mamlakatimizni rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishiga katta hissa qo‘shadi.