1. iqtisodiyotga kirish

Ayirboshlash ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga o‘tish narx mexanizmi yordamida ta’minlanadi. Ijtimoiy mehnat taqsimoti natijasida ayrim kishilar guruhi ne’matlarning ma’lum bir turlarini ishlab chiqarish va yyetkazib berishga ixtisoslashadilar. Ular yaratgan mahsulotlarini sotib, o‘zlariga kerakli tovar yoki xizmatlarni sotib oladilar, bunda ayirboshlash jarayoni ro‘y beradi.

Natijada turli xil yo‘nalishdagi ishlab chiqaruvchilar yoki xizmat ko‘rsatuvchilar o‘rtasida iqtisodiy aloqa — ayirboshlash, pul orqali oldi-sotdi jarayoni sodir bo‘ladi, natijada iste’molchi ehtiyojini to‘laroq qondirish va jamiyat boyligini oshirishga erishiladi. Shu nuqtayi nazardan ayirboshlash jarayoni unumli tasnifga ega.

Iste’mol ishlab chiqarilgan, taqsimlangan va nihoyat ayirboshlangan tovar va xizmatlarning pirovard natijada ehtiyojni qondirish yo‘lida ishlatilishidir. Ehtiyojlarni qondirish jarayonini ifodalovchi iste’mol jarayonini shaxsiy va ishlab chiqarish iste’mol turlariga ajratish mumkin. Iste’mol buyumlarining ehtiyojlarni qondirish maqsadida pirovard ravishda iste’mol qilinishiga shaxsiy iste’mol deyiladi. Ishlab chiqarish jarayonida ish­lab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan foydalanish unumli iste’mol deyiladi.

Shaxsiy ehtiyojlar bevosita iste’mol buyumlarida qondiriladi. Ishlab chiqarish iste’moli esa bilvosita ne’matlardan yoki ishlab chiqarish vositalaridan foydalangan holda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishni nazarda tutadi. Ushbu tahlil iqtisodiyotda tovar va xizmatlar, resurslar harakati doi­mo to‘xtovsiz takrorlanib turishini ko‘rsatadi.

Iqtisodiy rivojlanishning barcha muammolari ehtiyojlarni qondirish uchun resurslarning oqilona sarf qilinishi bilan bog‘liqdir. Chunki har qanday jamiyatda ehtiyojlar cheksiz, ammo tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan resurslar cheklangan.