1. iqtisodiyotga kirish

9. IQTISODIY RESURSLARGA NARXLARNING SHAKLLANISHI
9.1 Iqtisodiy resurslarga talabning shakllanish xususiyatlari
Milliy iqtisodiyotning rivojlanish darajasi resurslarning miqdori, ulardan oqilona foydalanishga bog‘liq. Ishlab chiqarish omillari bozorida narxlarning shakllanishi milliy iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi. Chunki narxlash ishlab chiqarilgan mahsulotda har bir insonning ulushini, jamiyatning barcha a’zolarining daromadlaring va farovonligi darajasini, ya’ni daromadlarning taqsimlanishini aniqlaydi. Shuning uchun iqtisodiyot fanida omil daromadlarning shakllanishi va ularning taqsimlanishi muommosiga alohida e’tibor byerib kelinadi. Omil daromadi – bu ishlab chiqarish omillari: kapital, mehnat, yer va tadbirkorlik qobilyatidan olingan daromad.
Ishlab chiqarish omillari (resurs) bozorida ishlab chiqaruvchilar xaridor hisoblanadi. Ana shu jihatdan ishlab chiqarish omillari bozori oddiy inson ehtiyojlarini qondirish uchun tovarlar sotiladigan iste’mol tovarlari bozordan farq qiladi. Ishlab chiqaruvchilar tomonidan sarflangan xarajatlar, resurs egalari ya’ni uy xo‘jaliklari uchun daromad hisoblanadi. Mikroiqtisodiy jihatdan daromad deganda, shaxsning resurslariga mos qo‘liga kelib tushgan pul summasi tushuniladi.
Bozor iqtisodiyotida xarajatlar va daromadlarning doiraviy aylanishida resurs bozori muhim rol o‘ynaydi. Talab va taklifning o‘zaro ta’siri orqali resurs bozorlari jamiyat ixtiyoridagi cheklangan resurslarning individual iste’molchilar o‘rtasida taqsimlanishini tartibga soladi. Resurs bozorlarida bir tarafdan narx shakllanadi, narxning asosini ishlab chiqarish harajatlari tashkil qiladi, ikkinchi tarafdan esa uy xo‘jaliklarining daromadlari shakllanadi. Uy xo‘jaliklari resurslarni tegishli bozorlariga yetkazib byerib (sotib), evaziga o‘z daromadlarini oladilar.
Resurslarga bo‘lgan talab korxonalar, ya’ni ishlab chiqaruvchilar tomonidan, taklif esa resurs egalari uy xo‘jaliklari tomonidan shakllantiriladi. Mahsulot ishlab chiqaradigan firma uchun resurslar narxi katta ahamiyatga ega, chunki ishlab chiqarish harajatlari darajasi aynan resurslar narxiga bog‘liq.
Ishlab chiqarish omillari bozorining har birida resurs narxi ishlab chiqarish omillariga bo‘lgan talab va taklif ta’sirida shakllanadi. Bozorda har bir resurs uchun resurs narxi o‘ziga xos xususiyatlarga ega va bular maxsus shaklda namoyon bo‘ladi. Jumladan:
- yer - renta
- mehnat narxi - ish haqi;
- ishlab chiqarish kapital narxi - foiz;
- tadbirkorlik qobiliyati- foyda
Shu bilan birga, resurs bozorida narxlarning shakllanishini murakkablashtiradigan o‘ziga xos holatlar mavjud: