1. iqtisodiyotga kirish

1. Resurslar taklifining cheklanganligi. Resurslarning ko‘p turlari takror ishlab chiqarib bo‘lmaganligi sababli cheklangandir. Masalan, dunyoda neftga talab katta, ammo uning miqdori juda oz, zaxiralari esa tugamoqda. Xuddi shu holat unumdor yerlarga ham xos. Yuqori malakali ijodiy ishchi ham kam uchraydigan resurs hisoblanadi, bunday ishchilarga talab har doim taklifdan yuqori bo‘ladi. Talabga ega iste’mol tovarlarini esa yetkazib byerishni har doim ko‘paytirish mumkin.
2. Muayyan resursga bo‘lgan talab miqyosiga institutsional omillarning kuchli ta’siri. Resurslarga bo‘lgan talabga ta’sir qiluvchi institutsional omillarga yer bozorini davlat tomonidan tartibga solish kasaba uyushmalari faoliyatini misol qilish mumkin. Ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanish uchun yer olish juda qiyin, chunki davlat qishloq xo‘jaligi va boshqa yer maydonlaridan foydalanish qoidalarini belgilaydi. Ushbu qoidalar qatoriga yer solig‘i kiradi, soliq stavkasini oshirish yerdan foydalanganlik uchun ijara haqini oshiradi. Kasaba uyushmalari ishchilarni yollash va ishdan bo‘shatishga qarshi kurashib, ish haqini shakllantirishni murakkablashtiradi. Bu esa mehnat bozorida ishchi kuchi narxining oshishiga olib keladi.
3. Resurslarga bo‘lgan talab hosila talab ekanligi. Resurslarga bo‘lgan talabning hosilaviy xususiyati shundan iboratki, resurslarga bo‘lgan talab ana shu resurs yordamida ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo‘lgan talab miqdori bilan aniqlanadi. Masalan, dastgohlarga talab shu dastgohlar yordamida ishlab chiqariladigan matoga bo‘lgan talabga bog‘liq bo‘ladi. Agar ma’lum bir mato turiga talab bo‘lmasa, u holda ishlab chiqarilgan dastgohlarga talab pasayishini taxmin qilish mumkin.
Resurslarga bo‘lgan talab resurslar bozorining muhim jihatidir. Ishlab chiqaruvchilar va firmalar tomonidan taqdim etiladigan resursga bo‘lgan talabga bir qator omillar ta’sir etadi, jumladan:
1. Resurs narxi. Mukammal raqobat sharoitida resurs narxi tegishli resurs bozorida talab qonuni asosida shakllanadi. Ishlab chiqarish omiliga narx oshsa, unga bo‘lgan talab kamayadi, pasayganda esa aksincha oshadi. Ishchi kuchi omilini olaylik, agar mehnat narxi, ya’ni ish haqi stavkasi oshsa, u holda ishchi kuchiga talab kamayadi. Aksincha, ish haqining pasayishi bilan ishchi kuchiga talab oshadi.
2. Resurs unumdorligi. Sifatli va unumdorligi yuqori bo‘lgan resurs qimmatroq turadi. Yuqori malakali ishchining maoshi past malakali ishchiga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. Hosildor yer egasiga to‘lanadigan renta hosildorligi past bo‘lgan yer egasining rentasidan ko‘proq bo‘ladi. Resurslarning samaradorligi ko‘p omillarga bog‘liq. Masalan, xodimning mehnat unumdorligi birinchi navbatda uning malakasi, ma’lumot darajasi va tajribasi bilan belgilanadi. Bundan tashqari, uning mehnat unumdorligi uchun mehnatning texnik jihozlanishi va foydalaniladigan ishlab chiqarish texnologiyasi katta ahamiyatga ega. Texnika va texnologiya qanchalik mukammal va innovatsion bo‘lsa, mehnat unumdorligi shuncha yuqori bo‘ladi.
3. Resursdan foydalanib ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxi. Yer, kapital va mehnat pirovard natijada insonlarga zarur tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun kyerak. Demak, ishlab chiqarish omillarga talab va ularning narxi iste’mol talabining hosilasidir. U yoki bu resursga talab uning yordamida ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabga bog‘liq
4. Boshqa resurslarning narxi, ularning bir- birining o‘rnini bosishi. Mahsulotga bo‘lgan talab o‘rnini bosadigan mahsulotlar narxlariga va bir-birini to‘ldiruvchi mahsulotlar narxlariga bog‘liq. Xuddi shunday holat resurslar bozorlarida ham mavjud. Aytaylik, ba’zi ishlab chiqarishda mehnat va kapital ma’lum darajada bir-birining o‘rnini bosa oladi. Masalan, siz xandaqlarni qo‘lda yoki ekskavator bilan qazishingiz mumkin. Agar ekskavatorlar narxi sezilarli darajada pasaysa, unda qo‘l mehnatiga talab kamayadi, chunki qo‘l mehnati asta-sekin mashina mehnati bilan almashtiriladi.