1. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi va qaror topishi Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti

Birlamchi ehtiyoj – bu insonning hayotiy faoliyatida zarurlik darajasi nisbatan yuqori bo`lgan va shu sababli, birinchi navbatda qondiriladigan ehtiyojdir. Inson hali bilim olishi, san`at bilan shug`ullanishi, madaniy hordiq chiqarishidan ilgari oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joyga bo`lgan ehtiyojlarini qondirishi lozim.
Ikkilamchi ehtiyoj – bu birlamchi ehtiyojlar qondirilib bo`lgandan so`ng namoyon bo`ladigan va qondiriladigan ehtiyojdir. Bu turdagi ehtiyojlar odatda ijtimoiy tavsif kasb etib, ularga bilim olish, malaka oshirish, san`at bilan shug`ullanish, dam olish va hokazolarni kiritish mumkin.
Yakka ehtiyoj – bu alohida shaxsning ijtimoiy-iqtisodiy mavqei, dunyoqarashi va boshqa xususiyatlari ta`sirida shakllanuvchi ehtiyoji hisoblanadi. Jamiyatdagi kishilar soni qanchalik ko`p bo`lmasin, ular o`z ehtiyojlarining tarkibi, darajasi va qondirilish vositalari jihatidan ozmi-ko`pmi farqlanadilar. Masalan, katta yoshdagi odamlar va bolalar, erkaklar va ayollar, oliy ma`lumotlilar va ma`lumotsizlar, sportchilar va spirtli ichimliklarga moyil kishilar va hokazolarning yakka ehtiyojlari tarkibi o`zaro farq qiladi. Hattoki, bir jinsdagi, o`zaro teng va boshqa belgilari bo`yicha o`xshash insonlarning yakka ehtiyojlari ba`zi bir jihatdan farq qilishi mumkin.
Guruhiy ehtiyoj – bu ma`lum guruh yoki jamoalarga birlashgan kishilarning birgalikdagi ehtiyojidir. Bir oilaning ehtiyoji boshqa biridan, bir mehnat jamoasining ehtiyojlari boshqasidan o`z tarkibi va darajasi jihatidan farq qiladi. Masalan, faraz qilaylik, Mustafaqulovlar oilasi besh kishidan iborat bo`lsin. Ota – shifokor, ona – o`qituvchi, ikki o`g`il – talaba, qiz – maktab o`quvchisi. Bo’riqulovlar oilasi esa olti kishidan iborat: buva va buvi – nafaqada, ota – injener, ona – uy bekasi, qiz – talaba va o`g`il – maktab o`quvchisi. Har ikkala oilaning tarkibi va faoliyat turlari bir-biridan farq qilganligi sababli, ularning oilaviy ehtiyojlari ham o`z tarkibi va darajasiga ko`ra farqlanadi. Xuddi shuningdek, mebel’ ishlab chiqaruvchi korxona mehnat jamoasi ehtiyoji tarkibi va darajasi jihatdan tikuvchilik fabrikasi mehnat jamoasinikidan boshqacha bo`ladi.