1. Iqtisodiy talimotlar tarixni fanining predmeti va uslubi

14) Foma Avkinskiyning iqtisodiy qarashlari

Italiyalik roxib Foma Аkvinskiy (1225-1274) taʼlimotida iqtisodiy gʼoyalar maʼlum tartibga solingan. U oʼzining asarlarida qullik va krepostnoylikni oqlaydi, bunda u Аristotelь va muqaddas kitoblarga asoslanadi. U xudoni barcha boyliklar egasi deb eʼlon qiladi, lekin xususiy mulkchilik ham himoya qilinadi, chunki bunda insonning oʼz toifasi, tabaqasiga mos ravishda yashashiga imkoniyat yaratiladi. Davr taqozosiga mos (natural xoʼjalik hukmron) ravishda davlat oʼz-oʼzini taʼminlash gʼoyasini qoʼllaydi, natura shaklidagi boylikka asosiy eʼtiborni qaratadi, oltin va kumushlarni sunʼiy boylik deb biladi. Mehnatsiz yaratilgan boylik (savdo, sudxoʼrlik) harom deb hisoblangan.

Foma Аkvinskiy «adolatli baho» masalasini foydalar, toʼgʼrirogʼi naf, manfaatlar tengligi asosida hal etdi va uni subʼektiv vaqt deb baholadi. U aytadiki, agar narsa biror odam foydasiga, lekin boshqa odam ziyoni hisobiga oʼtsa, bu holda buyumni oʼzining haqiqiy bahosidan yuqoriroq sotish huquqi paydo boʼladi. Shu bilan birga bu buyum baribir haqiqiy egasidaligidan qimmatroq sotilmaydi, chunki qoʼshimcha baho, shu buyumdan xoli boʼlgan ziyonni qoplaydi. F.Аkvinskiy yuqori tabaqa aholisini mehnatkashlar manfaatini himoya qiluvchilar qilib koʼrsatadi. Shu sababli bu tabaqaga buyumlarni oʼz haqiqiy bahosidan qimmatroq sotishga ruxsat beradi. Protsent (foiz)ni tavakkalchilik toʼlovi yoki qarz oluvchiga beriladigan «begʼaraz sovgʼa» deb tushuntiradi. U rentaning ekspluatatorlik mohiyatini boʼyab koʼrsatadi va renta yer egasiga oʼz qoʼl ostidagilarni boshqarishdagi mehnati uchun toʼlanadigan xaq deb baholaydi. Bu bilan cherkov (eri bor) va feodallarning manfaatlarini himoya qiladi.