1. Iqtisodiy talimotlar tarixni fanining predmeti va uslubi

30). Kapitalizmni tanqid qilovchi nazaryalarni ahamiyati

Kapitalistik rivojlanishdan orqada qolgan va mayda tovar ishlab chiqarish ustun boʼlgan sharoitda sanoat toʼntarishi davriga kirayotgan mamlakatlarda bu tuzumni tanqid qilib, unga mayda ishlab chiqaruvchilar manfaatini nisbatan bergan iqtisodchilarni paydo boʼlishi tabiiy bir xol edi. Mayda ishlab chiqaruvchilar nazaryotchilar klassik iqtisodiy maktabga ham, hayoliy-sotsialistlarga ham bab-barovar teng qarshi turuvchi iqtisodiy taʼlimotni ilgari surishga intildilar. Ular kapitalistik jamiyatning mayda tovar ishlab chiqarishni sqib chiqarish yollanma mehnatni kengaytirish bilan bogʼliq boʼlgan koʼpgina belgilarini tanqid qilib, xususiy mulkchilikni sohibkorlik erkinligini yoqlab chiqadilar.XIX asrning 1- choragida iqtisodiy taʼlimotlarda, shuningdek, ilk bor ishchilar sinfining ahvoli asosiy muammo qilib ajratib koʼrsatila boshlandi. Chunki aynan mana shu davrdan boshlab sanoat ishchilari rasman shakllandi va ularga xos muammolar koʼzga tashlana boshlagan edi.

Mayda ishlab chiqarish nazariyotchilari «iqtisodiy romantizm» ga xos isloxotchilik harakatlarini targʼib qilib, oʼz rivojida bir necha bosqichni bosib oʼtdi. Аgar birinchi bosqichni vakili hali kapitalizmdan voz kechishni orzu qilgan, uni cheklab qoʼyishga intilgan ishchilarning kulafatlari xususida astoydil koʼz yoshi qilgan boʼlsa, ikkinchi bosqich maktabi vakili esa kapitalizmni isloh qilish loyihasini ilgari surib «kichik kapitalizm» ni saqlab qolish tarafdori edi. Lekin shuni alohida taʼkidlash zarurki, markscha-lenincha taʼlimotdan farq qilib, «Iqtisodiy taʼlimotlar tarixi»da alohida yoʼnalish hisoblangan islohotchilikka xos bu maktab vakillari ijodini, taʼlimotlarini oʼrganish nihoyatda zarurdir. Chunki ilmiy maktab vakillari oʼz davrlarida klassik iqtisodiy maktab vakillarini tanqid qilib, hayoliy sotsialistlar gʼoyalariga qarshi kurashdilar, marksizm taʼlimoti ommalashuviga qarshilik qilishga urindilar.