1. Iqtisodiy bazis tushunchalar. Bozor, uning tarkibi va amal qilish mexanizmi

Bozor iqtisodiyotining birmuncha kamchiliklari
ham bor, ular quydagilar: 
1.
Atrof muhitni himoya qilish mexanizmi yo’qoladi. Faqatgina qonunlar asosida 
korxonalarni majbur qilish mumkin. 
2. Fan-texnika yangiliklarin ishlab chiqarishga tadbiq qilishda ko’pincha, uning 
oqibatlari hisobga olinmaydi.Masalan, 1948
yili SHvetsiyalik ximik olim 
P.Myuller DDTni kashf etganligi uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ladi. 
Lekin, 1960 yili uni insonning nasliga zarari borligi aniqlanib, foydalanish 
taqiqlanadi. 
3. Mehnat qilishga, daromad olishga kafolat bermaydi. Har bir kishi o’zi uchun 
o’zi qayg’urishi kerak. P. Samuelsenning fikricha “ bozor sistemasi tengsizlikni 
qayta keltirib chiqaradi”. 
4. Fanda asosli, chuqur tadqiqot qilishga imkon bermaydi. 
5. Bozor ijtimoiy- zaruriy mahsulot ishlab chiqarishga emas balki, puli 
borlarning talabini qondirishga harakat qiladi. Iqtisodchilar A.Blomkvist va N. 
Vonnakontning fikricha “ Bozor xo’jalik faoliyatida qatnashuvchilarga keng 
erkinlik berish bilan birga, iqtisodiy jihatdan himoyasiz kishilarning ochlikdan 
erkin o’lishiga imkoniyat beradi”. 
6. Iqtisodiyotni notekis rivojlanishiga olib keladi, Bu vaziyatda davlat bu 
vazifani monpol tarzda hal etishi lozim.
3. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va ulardan foydalanish. 
Ishlab chiqarish imkoniyati
– berilgan texnologik rivojlanishda barcha mavjud 
resurslardan to’liq va samarali foydalangan xolda jamiyatninig iqtisodiy ne’matlar 
ishlab chiqarish qobiliyatidir.
Misol. Faraz qilaylik, jamiyat ikkita ne’mat ishlab chiqaradi deylik, ya’ni 
traktorlar va don mahsuloti. Agar jamiyat barcha resurslarni don mahsuloti ishlab 
chiqarishga sarflasa 5 mln.tonna don mahsuloti ishlab chiqaradi, agarda faqat traktor 
ishlab chiqarishga sarflasa undan 7 birlik ishlab chiqarishi mumkin. Ikkala ne’matni bir 

---

vaqtda ishlab chiqarish kombinatsiyalari quyidagi jadvalda berilgan.(2.1 - jadval). 2.1 – 
rasmdagi shtrixlangan sohaga ishlabchiqarish imkoniyatlari to’plami deyiladi (rasmda 
0AV soha).