1. Iqtisodiy bazis tushunchalar. Bozor, uning tarkibi va amal qilish mexanizmi

---

2-MAVZU: 
Iqtisodiy bazis tushunchalar. Bozor iqtisodiyotiga 
xarakteristika. (2-soat) 
Reja 
1. Iqtisodiy bazis tushunchalar. 
2. Bozor, uning tarkibi va amal qilish mexanizmi. 
3. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va ulardan foydalanish. 
 
1. Iqtisodiy bazis tushunchalar.
Iqtisodiy ehtiyoj
- shaxsni, korxonani yoki jamiyatni faoliyat ko’rsatishini va 
rivojlanishini ta’minlab turish uchun zarur bo’lgan moddiy resurslar. Iqtisodiy ehtiyojni 
iqtisodiy faoliyatga undaydigan ichki kuch sifatida qarash mumkin. 
Iqtisodiy ehtiyojni ikki turga bo’lish mumkin: birlamchi ehtiyoj (oziq-ovqat, 
kiyim-kechak, uy-joy); ikkilamchi ehtiyoj (dam olish, sayohat qilish, sport bilan 
shug’ullanish, o’qish va hokazo). Umuman olganda, ehtiyoj real va noreal bo’lishi 
mumkin. 
Real ehtiyoj
 
deganda, ushbu ehtiyojni qondirish uchun shaxsning daromadi 
yetarli bo’lishi taqozo qilinadi. 
Noreal ehtiyoj
bo’lganda,ehtiyojni qondirish uchun daromad yetarli bo’lmaydi. 
Bir-birini o’rnini bosuvchi ne’matlar
- bu bir xil ehtiyojni qondiruvchi 
ne’matlardir. Masalan, shaxsning go’sht mahsulotiga bo’lgan ehtiyojini mol go’shti, 
qo’y go’shti yoki parranda go’shti bilan qondirish mumkin. Odatda, bir-birini bosuvchi 
tovarlardan biri narxining oshishi, boshqasiga bo’lgan talabni oshishiga olib keladi. 
O’zaro bir – birini to’ldiruvchi ne’matlar
– bu shaxsni yoki ishlab chiqarish 
ehtiyojini kopmlektlarda qondiradigan ne’matlar. To’ldiruvchi ne’matlardan biriga talab 
oshsa, qolganlariga ham talab oshadi. 
Tovarning shtrix kodi
- 
Tovarning kodi o’ziga xos ma’lumot manbai bo’lib , 
undan tovarning qaysi davlatda tayyorlanganligini, qaysi korxona ishlab chiqarganligini 
va tovar haqidagi ma’lumotlarni aniqlash mumkin. 13 ta raqamdan iborat
8710335230431tovar kodining birinchi ikki raqami -87 tovar gollandiyada ishlab 
chiqarilganligini, keyingi 5 ta raqam -10335 tovar ishlab chiqarilgan firmani, keyingi
5ta raqam -23043 tovarning xususiyatlari haqida ma’lumot beradi. Oxirgi raqam esa -1 
tovar kodining nazorat raqamini ifodalaydi. Tovarning kodi yordamida u haqiqiy yoki 
qalbaki ekanligini quydagi sodda arifmetik hisob kitorblar yordamida bilib olish 
mumkin. 
1. CHapdan o’ngga tomon juft o’rnida turgan raqamlar qo’shib chiqiladi: 
7+0+3+2+0+3=15 
2. chiqqan natija 3 ga ko’paytiriladi: 15*3= 45 
3. Toq o’rnida turgan raqamlar qo’shib chiqiladi, oxirgi nazorat raqamidan 
tashqari: 8+1+3+5+3+4= 24 
4. 2 chi natija bilan 3 chi natija qo’shiladi: 45+24= 49 
5. chiqqan sonning oxirgi raqami 10 dan ayriladi: 10-9=1 
6. Oxirgi natija tovar kodining nazorat raqami bilan bir xil bo’lsa, tovar haqiqiy, 
aks holda qalbaki bo’ladi. 
AQSH, Kanada 0-09;
Frantsiya 30-37; 

---

Germaniya 40-43; 
YAponiya 49 
SHimoliy irlandiya va Angliya 50 
Gretsiya 52; 
JAR 60(01); 
Finlandiya 64; 
Norvegiya 70; 
Isroil 72; 
SHvetsiya 73; 
SHvetsariya 76; 
Italiya 80-83; 
Ispaniya 84; 
CHexiya, slovakiya 85(9); 
Turkiya 86(9); 
Gollandiya 87; 
Avstriya 90-91; 
MDH va O’zbekiston 460-479.