1. Инвестицияларнинг моҳияти

Инвестициянинг қопланиш муддатини аниқлаш усули ҳам лойиҳанинг амал қилиш муддатидан келиб чиқади. Аммо кўзда тутилган муддатда фойда олиш миқдори ошиб борса ўз-ўзидан инвестициянинг қопланиш муддати қисқариб боради ва аксинча. Шу туфайли инвестициянинг жорий қийматини, унинг даромадлилик ва фойдалилик даражаларини ҳам бирга аниқлаб муфассал хулоса келиш лозим.

Албатта бу ҳолатда жуда кўп омиллар таъсирини инобатга олиш мақсадга мувофиқ. Чунки ҳозирги шароитда бугунги баҳо билан аниқланган инвестиция эртанги инфляция даражасини инобатга олмаса ўз қийматини миқдор жиҳатдан сақлаб қолсада мазмунан йўқотади. Шу туфайли бу жараёнларни (омилларни) ҳам инобатга олиш лозим. Мазкур масалалар «Лойиҳа таҳлилида дисконтлаштириш ва аннуитет усулларидан фойдаланиш» бобида батафсил ёритилада.

Хатарлилик устамасини қўллаш усули инвестициянинг умумий қийматини йўқотмаслик учун бўладиган хатарга олдиндан пул тўлаш демакдир. Масалан, инвестициянинг қиймати 100,0 минг сўм. Унинг қайси соҳага қўйишга қараб маълум фоизда устама белгилаш мумкин. Жумладан, ишлаб чиқариш учун 20 % устама қўйилса, инвестицияга яна 20,0 минг сўм қўшимча маблағ кўзда тутилиши лозим. Агар савдо соҳаси бўлса унга 40 % устама белгиласа яна қўшимча 40,0 минг сўм маблағ ажратилиши кўзда тутилади. Бу ҳолда инвестицияни турли хатарлардан суғурталаш мақсадга мувофиқдир.

4. Лойиҳа таҳлилида қўлланиладиган хатарлар тизими ва уларнинг тавсифи

Лойиҳа таҳлилида жуда кўп хатарлар аниқланади ва уларни бартараф қилиш йўллари ишлаб чиқилади. Булар иқтисодий мазмуни ва улчаниши жиҳатдан қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

Молиявий фаолият билан боғлиқ хатарлар;

Маркетинг тадқиқоти билан боғлиқ хатарлар;

Техника ва технология билан боғлиқ хатарлар;

Лойиҳа иштирокчилари, уларнинг иқтисодий, молиявий аҳволи билан боғлиқ харатлар

Ҳуқуқий таъминот ва кафолот билан боғлиқ хатарлар;

Экологик вазият билан боғлиқ хатарлар;

Қурилиш билан боғлиқ хатарлар;

Ҳарбий - сиёсий вазият билан боғлиқ хатарлар;

Иқтисодий вазият ва ижтимоий аҳвол билан боғлиқ хатарлар;

Ўзига хос объектив вазиятлар билан боғлиқ хатарлар.

Хатарларнинг рўйхати ушбу келтирилганлар билан тугамайди. Булар йўл қўйилиши мумкин бўлган асосий хатарларнинг гуруҳларидир. Лойиҳа таҳлилининг вазифаси ушбу хатарларни аниқлаш, баҳолаш ва бартараф қилиш ёки уларнинг олдини олиш йўлларини ишлаб чиқишдан иборатдир. Уларнинг айримларини шу йўналишда кўриб чиқамиз.