1. Hisob to‘g‘risida tushuncha, uning turlari

14- Buxgalteriya hisobi schotlarining tuzilishi
Buxgalteriya hisobi korxonaga (mulkdorga) taalluqli bo‘lgan mablag‘lar harakati, joylanish va tashkil toppish manbalari bo‘yicha tartibga solinadi. Korxona mablag‘lari, o‘z navbatida, asosiy va aylanma mablag‘larga, majburiyatlarga, qarzga olingan mablag‘larga bo‘linadi. Mablag‘larning harakati buxgalteriya hisobi schotlarida o‘z ifodasini topadi. Har bir schotda turli mablag‘lar harakati ikki tomondan hisobga olinadi. Uning o‘ng tomoni kredit, chap tomoni esa debet deb aytiladi. O‘z navbatida, schotlar aktiv, passiv, yig‘ib taqsimlovchi, tranzit, balansdan tashqari schotlarga bo‘linadi. Schotning tuzilishi quyidagicha:
Debet Schot Kredit
Aktiv schotlarda xo‘jalik mablag‘larining joylanishi, passiv schotlarda esa xo‘jalik mablag‘larining manbalari ko‘rsatiladi. Aktiv schotlarda boshlang‘ich qoldiq debet tomonida, passiv schotlarda esa kredit tomonida ko‘rsatiladi. Buxgalteriya schotlarida korxonaga taalluqli mablag‘larning harakati belgilangan ketma-ketlikda, uzluksiz, hujjatlarga asoslangan holda olib boriladi va har bir amalga oshirilayotgan xo‘jalik operatsiyasi schotlarda ikki yoqlama yozuv bilan ko‘rsatiladi. Hisobot davrining oxirida har bir schotning qoldig‘i, uning yillik aylanmasi hisoblanib, hisobot davrining oxirgi qoldig‘i chiqariladi va bu qoldiq xo‘jalik faoliyati bo‘yicha balans tuzish uchun asos qilib olinadi. Buxgalteriya hisobi schotlarida aks ettirilayotgan mablag‘lar harakatida bevosita korxonaga taalluqli bo‘lgan, xo‘jalik mulki hisoblangan mablag‘lar harakati ko‘rsatiladi. Agar mablag‘ bevosita korxonaga kirim qilinmagan bo‘lsa, bunday mablag‘larning harakati balansdan tashqaridagi schotlarda ko‘rsatiladi. Korxona va tashkilotlarning xo‘jalik faoliyati turli mablag‘lar harakatini o‘z ichiga oladi. Buxgalteriya schotlarining o‘ziga xos xususiyati shundaki, u mablag‘lar harakatining kunlik, oylik holati bo‘yicha yetarli ma’lumot beradi. Schotlarda tashkilotda amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalari belgilangan ketma-ketlikda, uzluksiz hujjatlarga asoslangan holda yuritiladi. Buxgalteriya schotlarining chap tomoni debet, o‘ng tomoni esa kredit deb ataladi. Buxgalteriya schotlarida aks ettirilayotgan mablag‘lar holatiga, joylanishi va tashkil topish manbalariga qarab aktiv va passiv schotlarga bo‘linadi. Aktiv schotlarda xo‘jalik mablag‘larining joylanishi ko‘rsatiladi. Aktiv schotlarda boshlang‘ich qoldiq debet tomonida, mablag‘larning ko‘payishi ham debet tomonida, ozayishi esa kredit tomonida ko‘rsatiladi.