1. Hisob to‘g‘risida tushuncha, uning turlari

17- Aylanma vedomostlarni tuzish tartibi va ularning asosiy vazifalari
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida mablag‘lar harakati alohida ahamiyatlidir, chunki har bir mablag‘ning holati, mulk egasi uchun zaruriy mablag‘ hisoblanadi. Xo‘jalik faoliyatida turli manbalardan foydalaniladi va manbalarning o‘zgarishi umumlashtirilgan va alohida olingan mablag‘ holati bo‘yicha tahlil qilinadi. Aylanma vedomostlarni tuzishdan asosiy maqsad: birinchidan, kerakli manbalarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash bo‘lsa, ikkinchidan, ularning holatini umumlashtirilgan tarzda o‘rganishdir. Aylanma vedomostlarni tuzish uchun asosiy ma’lumotlar bevosita buxgalteriya hisobining schotlaridan olinadi. Hisobot oyning boshiga bo‘lgan qoldiq har bir schot bo‘yicha aylanma vedomostda boshlang‘ich qoldiq schotning oylik oborotlari va oy oxiriga qoldiq ko‘rsatiladi („ Debet“ va „ Kredit“ temalari bo‘yicha). Aylanma vedomostlar tuzishdan asosiy maqsad amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarining to‘g‘riligini nazorat qilish bo‘lsa, ikkinchidan, ularda ko‘rsatilgan manbalar holatining turlari bo‘yicha hujjatda ko‘rsatilgan miqdorlari va summalari bilan o‘zaro bog‘liqligini ta’minlashdir. Aylanma vedomostni tuzish yo‘li bilan amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarining, berilgan buxgalteriya yozuvlarining to‘g‘riligi nazorat qilinadi. Aylanma vedomostlar statistik schotlar bo‘yicha tuziladi. Birinchi navbatda, har bir schotning ma’lumotlarini tegishli jurnal-orderlar bo‘yicha hisob qilib, har bir jurnal order bo‘yicha oxirgi koordinatalarini aniqlab chiqishni talab qiladi. Demak, aylanma vedomost deb, hisobot davrida amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarining hisobot davrining oxiriga bo‘lgan holatini aniqlashga aytiladi. O‘z navbatida, aylanma vedomostlar 2 xil, ya’ni sintetik va analitik schotlar bo‘yicha, alohida-alohida tuziladi. Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, sintetik schot bo‘yicha tuziladigan aylanma vedomostda mablag‘lar holati, ya’ni boshlang‘ich qoldiq, oylik oborotning oxirgi qoldig‘i pul ko‘rsatkichlarida ko‘rsatiladi. Analitik schotlar bo‘yicha tuziladigan aylanma vedomostlarning tuzilishiga nazar tashlasak, bir-biri o‘rtasidagi farqni quyidagicha izohlash mumkin: · Birinchidan, analitik schotlar bo‘yicha aylanma vedomostni tuzish uchun asos qilib mol yetkazib beruvchi tashkiliy tomondan yozilgan schot-faktura, yuk xati olinadi. Bu hujjatga asosan aylanma vedomostning kirim qismi ko‘rsatiladi. Ikkinchidan, aylanma vedomostning chiqim tomonidagi ma’lumotlarga asosan tovar va mahsulotdagi korxonadan chiqarilganligini tasdiqlovchi hujjatlar asos qilib olinadi. ·Uchinchidan, analitik schotlar bo‘yicha aylanma vedomostlar bir vaqtda natura va pul o‘lchov birliklarida tuziladi. Sintetik va analitik schotlar bo‘yicha aylanma vedomostlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlarning bir-biri bilan o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash maqsadida ularning o‘zaro tengligini nazorat qilish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun sintetik schot bo‘yicha tuzilgan aylanma vedomostning boshlang‘ich qoldiqning summasi jami analitik schot bo‘yicha ko‘rsatilgan summaga, ya’ni ularning jami boshlang‘ich qoldig‘i summasi bilan teng kelishi shartdir. Analitik schotning chiqish tomonidagi ma’lumotlar aylanma vedomostning chiqish tomonida o‘lchov birligi va summasi bo‘yicha ko‘rsatiladi.