|
16.Markaziy nerv tizim Orqa miya. Orqa miyaning tuzilishi. Orqa miyadagi vegetativ markazlar. Spinal reflekslar. Orqa miyaning o‘tkazuvchi funksiyasi
Orqa miya. MAT ning eng qadimiy filogenetik qismi orqa miya organizmning barcha murakkab harakatlarini boshqarishda ishtirok qiladi; tana, qo‘l-oyoq terisidagi ekstroretseptorlardan, proprioretseptorlardan va deyarli barcha visseroretseptorlardan keladigan impulslarni qabul qiladi; bosh mushaklaridan tashqari hamma skelet mushak-larini nervlaydi. Organizmdagi bexisob harakat reaksiyalari orqa miyaning reflektor faoliyati natijasidir. Bu reflekslarning markazlari orqa miyada joylashgan. Ayrim reflektor harakatalarning markazlari orqa miyaning Yuqori qismida joylashgan. Ana shu reflekslarning Yuzaga chiqishida orqa miya afferent impulslarni retseptorlardan Yuqoridagi markazga, efferent impulslarni esa, ana shu markazdan mushaklarga o‘tkazadi. Demak, orqa miya ikki asosiy faoliyatni – reflektor markaz va o‘tkazuvchi yo‘l vazifasini bajaradi. Undan tashqarii, orqa miyada simpatik va parasimpatik asab markazlari joylashgan. Bu markazlar ichki muhit doimiyligini saqlab turishda va ichki a’zolar faoliyatini boshqarishda nihoyatda katta ahamiyatga ega. O‘tkazuvchi yo‘llar deb tuzilishiga va bajaradigan ishiga ko‘ra uyg‘un bo‘lgan orqa miyaning turli qismlarini va orqa miya bilan
17.Uzunchoq miya va Varoliy ko‘prigi. Uzunchoq yadrolarning funksiyalari. Uzunchoq miya va ko‘prikning o‘tkazuvchi yo‘llari.O‘rta miya funksiyalari. O‘rta miya yadrolarning funksiyalari. Detserebratsion rigidlik. Statik va statokinetik reflekslar.
Uzunchoq miya orqa miyaning davomi sifatida Varoliy ko‘prigiga o‘tadi. MATning bu ikki qismi funk-sional nuqtai nazardan bir butun tuzilma bo‘lib, keyingi miya nomini olgan. Keyingi miyadagi modda segmentlarga bo‘linishini qisman saqlab qolsada, ammo bu moddaning asosiy qismi birbirlaridan ajralgan yadrolardan iborat. Uzunchoq miyaning har ikki tarafida oxirgi to‘rt juft bosh miya asablarining yadrolari joylashgan. Rombsimon chuqurchaning eng tagida til osti asabi yadrosi, undan sal narida qo‘shimcha asab yadrosi joylashgan. Rombsimon chuqurchada adashgan asabning yadrosi joylashgan, undan narida, lateralroqda til halqum asabi yadrosi joylashgan. Uzunchoq miya va Varoliy ko‘prigi chegarasida eshituv va vestibulyar asablar yadrosi joylashgan, Yuz asabi yadrosi esa to‘rsimon formatsiyaning ko‘prik qismida joylashgan. Varoliy ko‘prigining eng Yuqori qismida o‘zoqlashtiruvchi va Yuz asablari yadrolari joylashgan
18.Miyachaning funksiyalari. Uch juft miyacha oyoqchalari. Miyachaning katta yarim sharlar po‘stlog‘i, bazal gangliyalar, uzunchoq miya va boshqa miya bo‘limlari bilan aloqasi. Oraliq miya funksiyalari.
Miyachani tuzilishi va faoliyati. Bu miya yarim sharlarning orqasida, uzunchoq miya va Varoliy ko‘prigi ustida joylashgan. Miyacha o‘rta qism (chuvalchang, chuvalchangning ikki tomonidagi miyacha yarim sharlari) va uncha katta bo‘lmagan qo‘shimcha yon bo‘laklardan iborat. Miyacha yarim sharlarning har biri tishsimon, po‘kaksimon va sharsimon yadrolarga ega. Miyachaning o‘rta qismida ikkita chodir yadrosi bor. Miyacha MATning boshqa qismlariga pastki, o‘rta va Yuqorgi oyoqchalar, ya’ni uchta qalin tutamlar yordamida bog‘langan. Miyachaning po‘stlog‘i juda murakkab va mukammal tuzilgan. U uch qavat neyronlardan iborat. Eng Yuza molekula qavati, noksimon (Purkine) xujayralar dendritlaridan tashkil topgan. Bu qavatning pastida to‘rsavat xujayralarning somalari bo‘lib, aksonlari noksimon xujayralar tanasida sinapslar hosil qiladi. Molekulyar qavatda Yulduzsimon hujayralar joylashgan. o‘rtadagi ganglioz qavatda noksimon xujayralarning somalari joylashgan. Uchinchi – donali (granulyar) qavatdagi Golji xujayralarning aksonlari molekulyar qavatga o‘tgan.
19.Talamusning spetsefik va nospetsefik yadrolari. Gipotalamusning vegetativ va termoregulyator funksiyalarni va xulq-atvorni boshqaruvidagi roli.Bazal gangliyalari. Oqimtir yadro. Targ‘il tana. Limbik tizim.Bosh miyaning tuzilishi va funksiyalari. Miya po‘stlog‘ining arxiotektonikasi. Elektroensefalogaramma.
Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining assotsiativ sohalarini motor sohalari bilan po‘stloq ostidan bog‘lab turadigan zanjirning bir xalqasini bazal yadrolar tashkil qiladi. Odamning maqsadli xatti-harakatini shakllantiradigan bosh miyani yangi po‘stloqqa va limbik tizimga bo‘linadi. YAngi po‘stloq xulqni ro‘yobga chiqaradi, odamning tashqi muhit bilan vaqt va fazodagi munosabatlarini boshqaradi, mantiqli fikr Yuritishga javob beradi. Limbik tizim esa intilish va xissiyotlarni shakllantiradi, o‘qish-o‘rganish va xotira uchun katta ahamiyatga ega. Miyaning filogenetik eng yosh qismi miya po‘stlog‘i xisoblanadi: Miya po‘stlog‘i kulrang moddadan tashkil topgan bo‘lib, miyaning quyi qismlaridagi oq moddani qoplab turadi. Miya po‘stlog‘ining qalinligi 1,3 -4,5mm, Yuzasi 2200sm2, umumiy xajmi 600sm3tashkil qiladi. Miya po‘stlog‘I dagi neyronlarning soni tahminan 109- 1010ga teng. Po‘stloqdagi neyronlar soni glial xujayralar sonidan 5 - 6 marta kam. Po‘stloq: 1) molekulyar qavat; 2) tashqi donali qavat; 3) piramida qavat; 4) ichki donali qavat; 5) gigant piramidal hujayralar (Bets hujayralari) qavati va 6) multiform qavat neyronlar tashkil topgan
20.Sensor zonalar. Harakat zonalari. Nutq zonalari. Assotsiativ zonalari. Po‘stloqning maxsuslashuvi (spetsializatsiyasi). Kislorod va glYukoza etishmovchiligining bosh miyaga ta’siri. induksiyaning bir ko‘rinishidir. Tizza yoki tirsak bo‘g‘inlarini bukish harakati uchun ayni vaqtda bukuluvchi mushaklarning qisqarishidan tashqari yoyiluvchi mushaklarning bo‘shashishi zarur. Buning uchun bukiluvchi mushak motoneyronida qo‘zg‘alish, yoyiluvchi mushak motoneyronida esa tormozlanish jarayonlari paydo bo‘lishi lozim.Yoyiluvchi mushak markazida hosil bo‘lgan qo‘zg‘alish, aksincha bukish markazida tormozlaydi. Orqa miya harakat markazlari o‘rtasidagi koordinatsiyaga qaratilgan bunday munosobatlar antagonistmushaklarning retsiprokligi deb ataladi. Markazlarning hamkorligiantagonist mushaklaning faoliyatidagi uyg‘unlikni ta’minlayd. Tana harakatlarini vavaziyatini boshqaruvchi tuzilmalar harakat-lantiruvchi va motor markazlar) MAT ning hammaqismlarida bor Bu markazlarning joy-lashishi va faoliyatida aniq ierarxiya (bosqichma-bosqich bo‘ysinish) ko‘zga tashlanib turadi. CHap yarim shardagi eshituv markazning ma’lum qismi nutqni tushunishga yordam beradi. Buer shikastlansa, odam gapira olmaydi va tushunmaydi. Miya po‘stlog‘ida xid va ta’m bilish analizatorlarining markazlari joylashgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
