1. Fanning maqsad va vazifalari. Biotexnologiya fani rivojlanish tarixi

2. O`zbekistonda biotexnologiyaning rivojlanish tarixi
Biotexnologiya fani O`zbekiston uchun eng kenja fanlardan bo`lib, uni tarixi uzoqqa bormaydi
(qadimiy biotexnologiyalar; non yopish, qatiq tayyorlash va x.k. bundan istisno). Bu fan asosan
O`zbekiston Fanlar akademiyasining mikrobiologiya institutida, genetika va o`simlikdar
eksperimental biologiyasi institutida hamda Respublika Kimyo birlashmasiga qarashli bir qator
zavodlarda (Yangiyo`l biokimyo zavodi, Andijon gidroliz zavodi, Qo`qon spirt zavodi) rivojlanib
kelmoqda. 
Biotexnologiya ixtisosligi bo`yicha birinchi o`zbek akademigi A.G.Xolmurodov (1939-1996)
fuzarium avlodiga mansub zamburug`lardan NAD-kofermenti va vitaminlar kompleksi (V guruhiga
kiruvchi vitaminlar, vitamin RR, Q 10 va x.k.) tayyorlash texnologiyasini yaratdi. Akademik
M.I.Mavloniy O`zbekistonda uchraydigan achitqi zamburug`larni tahlil qilib, ularni nonvoychilik,
vinochilik va chorvachilikka qo`l keladigan turlarini topdi va ular asosida maxsus xamirturushlar va
vinochilik uchun achitqi tayyorlash texnologiyalarni yaratdi.
Professor Q.D.Davranov MDH mamlakatlarida birinchilardan bo`lib yog` parchalovchi lipaza
fermentini tayyorlash texnologiyasini yaratdi. Bu fermentni ko`p shakliligi sabablarini tahlil qilaturib,
har bir biotexnologik jarayon uchun o`ziga xos spetsifiklikka ega bo`lgan lipaza fermenti zarur degan
fikrga keldi va buni amaliyotda tasdiqlab berdi. Q.D.Davranov yaratgan "er malhami" biopreparati,
azot o`zlashtiruvchi mikroorganizmlar asosida tayyorlangan bo`lib, mamlakatimiz Qishloq
xo`jaligida keng qo`llanilmoqda. Bundan tashqari Q.D.Davranov rahbarligida tsellyulozalignin
biokarkasini (g`o`zapoya, samon, kanop poyasi, qipiq va boshqalar, maxsus tayyorlangan

---

bazidiomitsetlarning fermentlari ishtirokda tabiiy tsellyulozalignin birikmalari parchalanishini
amaliyotda ko`rsatib berildi.
B.f.d. J.Tashpulatov, somon va g`o`zapoyani parchalashda "trixoderma xarzianum" deb atallish
zamburug` fermentlaridan foydalanish mumkinligini ilmiy asoslab berdi va bu texnologiyani
amaliyotga qo`llash taklif va muloxazalarini chop etdi. J.Tashpulatov yaratgan bu texnologiya
qo`llanilganda somonda shakar miqdori 6-7%ga etgani, unda vitaminlar, aminokislotalar paydo
bo`lganligi va shu tufayli somonni oziqa-birligi bir necha barobar oshganligi isbotlab berilgan.
O`zbek olimlaridan T.G.Gulomova, Z.R.Axmedova, S.M.Xodjiboeva, Z.F.Ismoilov,
I.J.Jumaniyozov va boshqalar mamlakatimizda mikrob biotexnologiyasining rivojlantirish ustida
chuqur ilmiy va amalliy ishlar olib bormoqdalar. Shuningdek, marhum professorlar M.M.Murodov va
T.Yu.Yusupovlar olib borgan chuqur ilmiy izlanishlar asosida katta ilmiy amaliy nazariyalar
yaratilgan.
Yuqorida fikr etilgan uch zavodda (Andijon gidroliz zavodi, Qo`qon spirt zavodi, Yangiyo`l
biokimyo zavodlarida) spirt olish uchun zarur bo`lgan amilaza fermentini ishlab chiqarish bo`yicha
chuqur izlanishlar olib borilmokda
Bu kabi biotexnologik ishlab chiqarish nazariyalarini yaratish, uni amaliyotga tadbiq etish ishlari
yuzasidan O`zFA Mikrobiologiya instituti va Toshkent Davlat Agrar Universiteti Qishloq xo`jalik
biotexnologiyasi kafedrasi hamda O`simliklar biotexnologiyasi laboratoriyasi olimlari faol ilmiy
izlanishlar olib bormoqdalar.
Mamlakatimiz ravnaki, uning iqtisodini yanada oshirish maqsadida eng avvalo quyidagi
biopreparatlarni ishlab chiqarishni yo`lga qo`ymoq zarur:
