|
6. Mustaqil Ozbekistonda falsafa. O’zbekistonning mustaqillikni qolga kiritganligi, mamlakatda olib borilayotgan islohotlar faylasuflar oldiga zaruriy ravishda yangi muammolarni qoymoqda.Milliy mustaqillik goyasini va yangi mafkurani shakllantirish bilan bogliq ravishda Ozbekiston faylasuflari oldida muhim vazifalar kondalang bolmoqda. Jamiyatda mafkuraning tutgan orni va mavqei, uning manaviy-axloqiy yangilanishi, yangi ijtimoiy eng Yuksak orzu va qadriyatlarning qaror topishi, uygun barkamol avlod tarbiyasi haqidagi ijtimoiy ongni shakllantirish goyasi oz aksini Ozbekiston Respublika Prezidenti I.A.Karimovning asarlarida, rasmiy nashrlarda, olimlarning tadqiqotlarida, ijtimoiy-siyosiy masalalarga doir adabiyotlarda topmoqda. SHakllanayotgan milliy istiqlol mafkurasining «mustaqillik», «kelajagi buYuk davlat», «bozor», «huquqiy davlat», «demokratik jamiyat», «marifatli jamiyat», «umuminsoniy qadriyatlar», «uygonish», «davlat islohotchi sifatida» kabi tushunchalarimizni ochib berishga qaratilgan birinchi qadamlar qoyildi.Ozbekiston taraqqiyotining hozirgi jihatlarini tadqiq qilishni davom ettirish hozirgi zamon talabidir. Falsafa Ozbekistonda yashovchi xalqlarning milliy xususiyatlari va yashash tarzining oziga xosligini, mintaqada vujudga kelgan muayyan-tarixiy sharoitni hisobga olgan holda umumiy tushunchalar, insoniyat taraqqiyotining umumiy mantigi, ijtimoiy-siyosiy guruhlar, u yoki bu siyosiy goyalar va davlatlarning amaliy faoliyatlaridan kelib chiqib tanqidiy ravishda idrok etishi lozim.
2-mavzu. Ontalogiya borliq haqidagi talimot.Falsafa tarixida borliq haqidagi qarashlar evolutsiyasi.
Falsafa fanining borliq haqidagi masalalarni o’rganuvchi qismi ontologiya deb ataladi. Ontologiya so’zi Yunoncha ontos (mavjudlik) va logos (ta’limot) so’zlarining birikmasidan tashkil topgan bo’lib, «mavjudlik haqidagi ta’limot», ya’ni borliq haqidagi fan ma’nosini ifodalaydi. Bu atama fan tarixida birinchi bor 1513 yil R.Gokleniusning «Falsafa lug’ati»da, so’ngra, X.Volf (1679 -1754) ning falsafaga oid darsligida qo’llanilgan bo’lsada, ulardan ilgari qadimgi Yunon faylasuflari ham ontologiyaning mazmunini ifodalovchi turli fikrlarni ilgari surishgan. Ular ontologiyani «haqiqiy borliqni nohaqiqiy borliqdan ajratib oluvchi borliq haqidagi ta’limotdir» deb hisoblashgan. Borliq turli konsepsiyalarda turlicha talqin etiladi. Markaziy Osiyo tuprog’ida vujudga kelgan zardushtiylik ta’limotida borliq quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. CHunki bu g’oya bo’yicha, har qanday o’zgarish va harakatning asosida olov yotadi va u borliqqa mavjudlik baxsh etadi. Qadimgi Yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo’ladi, insonning bilimi qancha keng bo’lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi. Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo’lmagan narsa yo’qlikdir. Islom ta’limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. YA’ni u Olloh yaratgan mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta’limotlari bo’lgan. Islom diniga mansub mutafakkirlar borliq haqidagi ta’limotni har taraflama rivojlantirganlar. Masalan, Forobiy fikricha, ilk borliq azaliy Ollohning o’zidir. Beruniy fikricha, borliq shunday umumiylikki, u hamma narsaning asosida yotadi, demak, borliq hamma narsaning asosidir. yEvropada o’tgan olimlar David YUm va Jorj Berkli borliqni sezgilarimiz majmuasi deb talqin etishgan. Xegel esa borliqni mavhumlik, mutloq ruhning namoyon bo’lishi, deb ta’riflaydi. Ko’pgina naturfalsafiy qarashlarda borliqni hozirgi zamon bilan, ya’ni shu aktual olamga bog’lab tushuntirdilar. Aslida, borliq keng falsafiy tushuncha bo’lib o’ziga butun mavjudlikni, uning o’tmishi, hozir va kelajagini ham qamrab oladi. Faylasuflar borliqni tushuntirish uchun yo’qlik tushunchasini unga antipod qilib olishgan va shu asosda borliqning zaruriy mohiyatini ochishga intilganlar. Materialistik adabiyotlarda borliqni ob’ektiv reallik bilan, materiya bilan aynanlashtirib tushuntirishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
