|
Kelisipegen (Nomuvofiq,ne soglasnıe)intruziyalar. Bulnday intruziyalarning wlchami turlicha, yuzlab kub metrdan minglab kub kilometrgacha borishi mumkin. Nomuvofiq intruziyalar hajmi xam yotish shakli bwyicha batolitlar, shtoklar, etmolitlar, garpolitlar xam daykalarga ajratiladi. Olardın orasida eng yiriklari batolitlardir.
Kelisilgen (muvofiq, soglasnıe) intruziyalar. Muvofiq intruziyalar guruhiga yondosh jinslar qatlamlari chegaralari menen ajralgan xam ularga nisbatan parallel joy-lashgan intruziyalar kira-di. Odatda ular plitasimon yamasa linzasimon shakldagi yassi intruziya-lardir. Muvofiq intru-ziyalarning kwpchiligi qatlamlar orasiga magmaning siqilib kirishi natijasida payda bwladi. Bulnday muvofiq intruziyalarga sillar, lakkolitlar, lopolitlar xam fakolitlar kirad. Subvulkan jinslari jer yuzasiga yaqin, past chuqurliklarda payda bwladi. Bulnda magmaning sovush protsessi ancha tez kechadi xam kristallanish sharoitida muvozanat bulzilgan bwladi. Olarda mayda kristalli, odatda, porfirsimon struktura xam minerallarning zonal tuzilganligi kuzatiladi.Effuziv jinslar guruhiga jer yuzasiga harakatchan suyuq lava ning quyulishi yamasa sust harakatli qovushqoq mahsulotlarining otilib chiqishidan payda bwluvchi tau jınıslarıkiradi. Bulnda kristallanish protsessi uchuvchi komponentlarning ishtirokisiz, atmosfera bosimiga yaqin bosim xam lava ning tez sovushi sharoitlarida boradi.Vaqtlar otishi menen jer kabıgı kotarilganda kuchli eroziya protsessi tufayli intruziv jinslar jer yuzasida ochilib qoladi.
Vulkan (vulcano –olov hudosi) yonar tau ’.Jer po’stidagi sodir bo’ladigan tektonikalık harakatlar natijasida paydo bo’lgan yoriqlar lava , har hil otkindi jinslar, gazlar chiqadigan yumoloq teshikli, konus shaklidagi balandliklar. Yuqori qismi vulkan kratjer i, tagi magma o’chog’i xam muriga o’hshash tik o’rta qismi vulkan kanali deb ataladi. Kratjer hamma xam qt vulkanik jinslar (lava lar, vulkanik bombalar, aglomeratlar) menen to’lgan bo’ladi, shuningdek vulkanning yon bag’rida ikkilamchi portlash markazi joylashadi. Vulkan balandligi 0,5-1km dan 5-6km gacha. Vulkan o’chog’lari har hil chuqirlikda joylashadi: 10-15km dan 100-160km gacha.
Vulkanlarning payda bo’lishi jer qobig’ini rauajlanıui xam shakillanishidagi haraktjer li xam muhim giologik jinslarni tug’ilishi uchun tiykargı rol o’ynaydi. jerdin hech bir joyi yuqki hoh u quriklik yamasa okean botig’i bo’lsin, hoh harakatchan viloyat yamasa platforma bo’lsin vulkanizm ishtirogisiz shakilangan bo’lsa. Jer rauajlanıu tarihi davomining barcha davrlarida turli hil intensivlikda bo’lsada yuz bjer ib turgan. Vulkanlarni aktivligini ta'minlaydigan magmalık o’choqlar yetarli darajada vulkanik enjer -giyaga ega bo’ladi; uning kamayishi hisobiga vulkan otilishining intensivligi doimiy pasayib boradi xam vulkan so’na boshlaydi. magmalık o’choqning barcha enjer giyasi sarflanib bo’lingandan so’ng vulkan faol foaliyatini to’htatadi, barcha harakatlar to’htaydi xam soviy boshlaydi. Bul bog’lanishga ko’ra vulkanlar qo’ydagicha ajratiladi:
a) Eski so’ngan vulkonlar, jer oziya xam boshqa geologiyalık protsessler menen to’liq nuragan ulardan faqatgina jer kabatının geologiyalık qatlamlanishlaridagi effuziv qoldiqlar xam tuf qoldiqlari qolgan;
b) xazirgi uakıtta so’ngan, ammo yaqin geologiyalık o’tmishda harakatchan faoliyatda bo’lgan vulkanlar, biroq faqatgina ularni tarihiy davrda otilmaganligi uchun so’ngan deyiladi, bul esa ularni harakati bultunlay tuhtagan degan absolyut tasdiqqa asos bo’la olmaydi.
v) xazirgi uakıtta so’nayotgan vulkonlar, lava otilishining ohirgi stadiyasi. Vaqti-uaktıqti menen ulardan gaz xam suv bulg’lari ajralib turadi. Ol muman bul davrda vulkanlar so’nish bosqichini kechiradilar.
g) xazirgi uaqtda harakatdagi vulkanlar. Bul davrda vulkanlar borasida uzoq havfsiz joylashgan bo’lsada ilmiy–tadqiqot ishlarini olib borish mumkin.
Vulkanlar chiqayotgan kanallarni haraktjer iga qarab yoriqlar bulyicha xam markaziy turkumlarga bo’linadi. Vulkan mahsulotlari tiykarınan magma moddalarining xam qisman miqdorda yoriq yon jinslaridan iborat.
O’ltra asosli jinslar.bulnday jinslarda dala shpati xam kvarts deyarli uchramaydi, shuning uchun ular kremnezyom menen to’yinmagandir. Ol ltra asosli jinslarga piroksenit, piredotit, xam dunitlar kiradi.
Piroksenit- tuk yashil, qora, to’la kristallangan, massiv jins. Tiykarınan piroksen xam olivindan kuraushı topgan.
Peridotit- to’la kristallangan, yirik donali, massiv, tuk kulrang, qoramtir tusli jins. Olivin xam piroksen qismidan kuraushı topgan.
Dunit- tuk yashil yamasa sarg’ish-yashil tusdagi o’rta xam mayda donador, mayda kristalli massiv jins. Tiykarınan olivindan kuraushı topgan. Ol ltra asosli jinslar ko’rilish matjer iali sifatida ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
