1. Endogen geologiyalik protsessler. Magmatizm intruziv xam effuziv magmatizmi xaqqinda

Magmatogen (magmalıq) protsess- magmaning suuında payda boluvchi rel`ef formaları. Jer betinde magmatizm protsessi turlicha shaklda kechishi mumkin. Magma suyuq holda tektonikalık zonalar bwylab yondosh jinslarni jer itib, olardın ichiga yorib kirishi, yarimqotgan xam qovushoq massalarning siqilib chiqishi natijasida yondosh jinslarga mexanik ta`sir kwrsatishi yamasa portlash darajasiga etib, jer yuzasiga katta kuch menen otilib chiqishi yamasa lava tarzida oqib chiqishi mumkin. Magma suyuqligining jer kabıgı ichida kristallanib qotishi natijasida intruziv jinslar xam jer yuzasiga lava holida quyulishi yamasa atmosferaga vulkan kuli sifatida otilishi xam chwkishi tufayli vulkanogen-effuziv (otqindi) jinslar payda bwladi. Ham intruziv, ham vulqon jinslari hususiyatlariga yaqin, unchalik chuqur bwlmagan joylarda payda bwluvchi subvulkan tau jınıslarıham mavjud. İntruziv jinslar jer postınnın ichki qismida, katta chuqurlikda magma mahsulotlarining qotishi tufayli olardın kristallanishi katta bosim ostida xam uchuvchi komponentlarning faol ishtirokida magmaning juda sekin sovushi sharoitlarida kechadi. Shuning uchun ham intruziv jinslarning strukturasi twla kristalli xam teksturasi kompaktli bwladi. Olardın tarkibida uchuvchi komponentlarga boy bwlgan minerallar kwplab uchraydi. Jer qobig’ida tektonikalık harakatlar natijasida payda bo’lgan darzlar orqali magma jokarıda joylashgan qatlam orasiga kirib qotishi yamasa jer yuzasiga otilib chiqishi mumkin. Agar magma jer yuzasiga otilib chiqa olmasa, u asta-sekin uning chuqur qismlarida qotadi. Bulnday magma mahsulotlari intruziv jinslar deb ataladi.
Magmalık jinslar klassifikatsiyasi turlichadir. Bulnday klassifikatsiya magmadagi SiO₂ ning miqdoriga asoslangan bo’lib, magmalık jinslar qo’yidagi gruppalarga bo’linadi:

1. 
   Ashshı (kislıe) jinslar SiO2 miqdori 64-78 % (granit, granodiorit, liparit xam hokazo).
   
2. 
   O’rta jinslar SiO2 miqdori 53-64% (siyenit, diorit, trahit xam hokazo).
   
3. 
   Tiykargı (osnovnıe) jinslar SiO2 miqdori 44-53% (gabbro, bazalt, diabaz xam hokazo).
   

Intruziv tau jınısları jer qobig’i orasida payda bo’lib, keyingi tau ’ payda qiluvchi protsessler xam chuqur nurashlar natijasida jer yuzasiga chiqib ochilib qoladi. Jemiriliu protsesslerining bulnday jinslarga kuchli ta'sir etishi olardın yotish formasını yamasa o’rnini aniqlashga imkon bjer maydi. Intruziv jinslar silkiniudin ichki qismida qatlamlar orasida turli formalarni payda qilishga qarab batolit, shtok, qatlamli, tomir, lakkolit, lopolit, fakolit, dayka kabi turlarga ajratiladi.
İntruziv massivlarning yotish formalarini, olardın yondosh jinslar menen bwlgan munosabatlarini xam jer postınnın tektonikalık strukturalaridagi tutgan wrnini aniqlash muhim nazariy xam amaliy ahamiyatga ega. magmalık xam postmagmalık genezizsga ega bwlgan turli paydalı qazilmalar intruziv jinslarning yotish formalariga tikkeley bog`liq bwladi. İntruziv jinslarning yotish formalari esa olardın payda bwlish sharoitlari menen chambarchas bog`langan. İntruziv jinslarning yotish formalarini yondosh jinslarga nisbatan bwlgan munosabatlariga qarab muvofiq xam nomuvofiq turlarga bwlish mumkin.